شهرام شاه محمدی کلالق - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات آذربایجان شرقی
نادر حبیب زاده - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

رودخانه ارس به دلیل قرار گرفتن در مسیر فعالیت­های معدن­کاوی و شرایط خاص اکولوژیک، اقتصادی، اجتماعی و تنوع گونه­های مختلف گیاهان و جانوران آبزی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و بررسی کیفیت آن ضروری می­باشد. تحقیق حاضر به­منظور بررسی آلودگی فلزات سنگین سرب (Pb)، مس (Cu)، روی (Zn) و نیکل (Ni) در محدوده منطقه آزاد تجاری – صنعتی رودخانه ارس در استان آذربایجان شرقی انجام گرفت. نمونه­برداری به­صورت فصلی از رسوبات، آب، گیاه (لوئی) و ماهی (زرد پر) درقالب ۴ ایستگاه در پاییز سال ۱۳۹۳و تابستان سال ۱۳۹۴ در محدوده ۱۵۰ کیلومتری طول رودخانه ارس صورت گرفت. نتایج نشان­دهنده غلظت مجاز همه فلزات در نمونه­های آب و ماهی و غلظت بیش تر از حد مجاز فلز سنگین مس در نمونه­های رسوب و گیاه بر اساس استانداردهای جهانی بود. مطابق مقادیر شاخص­های ضریب آلودگی، بار آلودگی و انباشت ژئوشیمیایی، همه ایستگاه­ها به­جز ایستگاه سنت استپانوس به فلز سنگین مس شدیدا آلوده بوده که می­تواند ناشی از فعالیت­های معدن­کاوی مس سونگون در منطقه مورد مطالعه باشد. شدت آلودگی به فلزات سنگین در ایستگاه­ها به­ترتیب زیر حاصل شد: Cu > Zn > Pb = Ni. مقادیر کم تر از یک فاکتور تجمع زیستی برای نمونه­ ماهی زردپر، بیان گر جذب و تجمع فلزات سنگین از طریق جذب سطحی و نه از طریق رژیم غذایی ماهی­ها می­باشد. مقادیر بالاتر از یک فاکتور تجمع زیستی نمونه­های گیاه لوئی در رابطه با فلزات سنگین سرب و روی در ایستگاه­های مصب ایلگنه چای و قولان و میسن، آن را به­عنوان یک گیاه ابرجاذب مطرح می­کند. بنابراین می­توان از این گیاه برای اهداف گیاه پالایی در منطقه مورد مطالعه استفاده کرد.

رودخانه ارس, فاکتور تجمع زیستی, فاکتور آلودگی, فاکتور انباشت ژئوشیمیایی