موسی اکرمی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
مهدی باقری اصل - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

سنجش ناپذیری مفهومی است که با کسانی چون تامس کوهن و پل فایرابند وارد ادبیات فلسفه ی علم معاصر شد. در این میان تعابیر کوهن از این مفهوم از اهمیت بیشتری برخوردارند. بحث در باب این موضوع، با مباحث معناشناسی و روش-شناسی پیوند دارد، و مبحثی چون امکان ترجمه میان زبان ها را پیش می کشد. مروری بر آثار کوهن نشان می دهد که او طی چند دهه تعابیر متفاوتی از مفهوم سنجش ناپذیری میان نظریه های علمی را ارائه داده است، حال آن که غالبا او را با ایستار اولیه اش می شناسند؛ ایستاری حداکثری که سنجش پذیری پارادایمها و کلان-نظریه های علمی را رد می کند. این ایستارچالشهای بسیاری را در فلسفه ی علم معاصر برانگیخته است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که کوهن به مرور از ایستار افراطی اولیه اش فاصله گرفته و در ایستارهای متاخرترش گونه ای مقایسه پذیری در میان پارادایم ها و نظریه های علمی را به رسمیت شناخته است. در این مقاله با نگاهی به آثار گوناگون کوهن و با تکیه بر رویکرد هوارد سنکی، طبقه بندی جامعی از جنبه ها و شکل های گوناگون سنجش ناپذیری ارائه می گردد، و سیر تحول تعابیر گوناگون این مفهوم نزد کوهن بررسی و نشان داده می شود که او در ایستارهای متاخرش سنجش ناپذیری را صرفا به ترجمه ناپذیری میان برخی از اصطلاحات انواع طبیعی محدود کرده است. این امر نشان می دهد که علم تجربی و روند گزینش در میان نظریه های علمی عقلانی است و امکان مقایسه ی نظریه های علمی رقیب فراهم است.

سنجش ناپذیری معناشناختی, سنجش ناپذیری روش شناختی, سنجش ناپذیری هستی-شناختی, سنجش ناپذیری موضعی, ترجمه ناپذیری, کل گرایی موضعی