جهانبخش ثواقب - دانشگاه لرستان

نظام انها یا خبریابی و خبررسانی و به تعبیری جاسوسی از راه­کارهایی بود که حکومت­ها برای برقراری امنیت کشور به کار می­بستند. ضرورت اداره قلمرو گسترده حکومتی، و کسب اخبار و اطلاعات از سراسر کشور، حکومت­ها را ناگزیر می ساخت که تشکیلات جاسوسی خود را در قالب نهادهایی چون «برید» و «اشراف» و نیز با تربیت و به­کارگیری منهیان (جاسوسان) و خبرگیران آزموده  بنیاد گذارند. این گونه تشکیلات که با نظام خبررسانی و امنیت داخلی سروکار داشتند با انجام خدمات نظارتی، مراقبتی و تامینی و اقدامات جاسوسی در حکم چشم و گوش حاکمیت در سراسر قلمرو حکومتی درآمدند. در این پژوهش ضمن تبیین مفهوم انها و منهی، به شیوه تاریخی- تحلیلی جنبه­های اهمیت و کارکرد امنیتی نظام انها یا جاسوسی و نقش آن در  تثبیت و تداوم حکومت­های مرکزی در دوره میانه تاریخ ایران بررسی شده است. یافته پژوهش نشان داده است که کارکرد امنیتی- اطلاعاتی و مراقبتی نظام جاسوسی، جایگاه و اهمیت آن را در حکومت­ها چنان برجسته ساخت که کارآمدی یا ناتوانی آن در تداوم یا تزلزل قدرت سیاسی موثر بوده است.

ایران میانه, انها, منهی, دیوان برید, دیوان اشراف, مشرف, امنیت