اشکان محمدی - گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
ناصر شفیعی ثابت - گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
علیرضا شکیبا - مرکز مطالعات سنجش از دور و GIS، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

سابقه و هدف: از جمله پیامدهای عمده شهرنشینی شتابان ، گسترش مکانی - فضایی شهر­ها و خورندگی روستاها و زمین­ های پیرامونی آن­هاست که در کلانشهرها نمود بسیاری داشته است.خزش و گسترش ناموزون کلانشهر تهران به نواحی پیرامونی، منجر به بروز نابسامانی و عدم تعادل در عرصه ­های اجتماعی، اقتصادی و سازمان فضایی روستاهای پیرامونی شده است.در دهه ­های اخیر آنالیز رشد شهری از منظر­های گوناگونی آغاز شد .این پدیده درایران در نیم قرن اخیر با برجستگی زیادی همراه بوده است. و در آغاز در مادر شهر­ها و شهرهای بزرگ اتفاق افتاد ولی به تدریج بر اثر سیاست­ های تمرکز گرایانه سکونتگاهی به شهرهای متوسط و میانی نیز انتقال یافته است. در ناحیه مورد مطالعه در سه دهه اخیر رشد شتابانی در گسترش سطح داشته است و سبب بروز مسایل بسیار محیط زیستی و تغییر­های سریع در عملکرد اقتصادی روستاها و تغییر منبع­ های طبیعی ارزشمند شده است. از این­رو این تحقیق در نظر دارد با واکاوی و تحلیل دقیق پدیده خزش نحوه و میزان تغییر­های کاربری زمین­ ها و پوشش زمین در ناحیه مورد مطالعه را بررسی و با بیان راه حل­های علمی اثر­های زیان بار آن را کاهش دهد. مواد و روش ها: برای آنالیز دقیق اثر­های پدیده خزش از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شد. در این روش بعد از گردآوری داده ­ها شامل تصاویر ماهواره­ ای لندست با سنجنده ­های TM و ETM و OLI و پس از تفسیر بصری تصاویر ماهواره­ای به لحاظ عاری بودن از خطاهای راه راه شدگی، لکه­های ابر با استفاده از تکنیک­های سنجش از دور و سیستم ­های اطلاعات مکانی روند تغییر­های کاربری زمین­ ها و پوشش زمین در سال های ۱۹۸۶ ، ۲۰۰۲، ۲۰۱۸ میلادی به تفکیک و در چهار کاربری، زمین شهری و انسان ساخت زمین­ های جنگلی مرتع­ ها  و راهآغاز گردید.پس از آن عملیات طبقه بندی نظارت شده با الگوریتم SVM ، آشکار سازی و تعیین الگوی خزش در ناحیه مورد مطالعه انجام شد. نتایج و بحث: محاسبات انجام شده گویای آن­ست که در محور تهران – پردیس - دماوند بر اثر رشد خزنده به شکل گسسته و در برخی نقاط پیوسته بیش­ترین تغییرات  به لحاظ افزایش ، مربوط به کاربری زمین­ های شهری و انسان ساخت ۹.۰۶ درصد و  نیز راه ۱ درصد می باشد که این روند رو به افزایش سبب کاهش دو پوشش مراتع و زمین­ های جنگلی بترتیب به میزان۹.۰۷ و۰.۱ درصد شده است. پس از عملیات میدانی و برداشت عوارض نمونه با گیرنده های GPS دو فرکانسه و معرفی آن به نرم افزار ، طبقه بندی عوارض با روش ماشین های بردار پشتیبانبا  میانگین دقت کلی ۹۶.۶۲% و میانگین ضریب کاپای  ۸۵.۳۳% انجام شد. بیشترین تغییر­ها مربوط به کاربری های زمین شهری و انسان ساخت و راه بوده که در ناحیه مورد مطالعه بیشتر زمین­ های جنگلی تبدیل به شهرک های صنعتی و ویلاهای تفریحی شده است.این موضوع منجر به افزایش مهاجرت از روستا­ها به پیرامون کلانشهر تهران شده و بدنبال آن نیاز به زمین ­های شهری و در نهایت شکنندگی و ناپایداری منابع محیط زیست صورت گرفته است. در محور تهران – پردیس - دماوند تغییر­های یاد شده توسط عامل­ها و نیروهای مختلف و در جریان گسترش فضایی ناموزون آن صورت گرفته است. نتیجه ­گیری: در بررسی مربوط به تحولات فضایی و تغییر­های کاربری زمین­ ها و پوشش زمین توجه به این مطلب که کدام کاربری به آرامی و کدام کاربری با سرعت بیشتری تغییر می­ کند از اهمیت بالایی برخوردار است.در این تحقیق نمایان شد که در مورد بررسی زمین­ های جنگلی نسبت به دیگر زمین­ ها بیشترین میزان تغییر را داشته ­اند. بنابراین اگر برنامه ریزی دقیق و سیاست گذاری­ های لازم و نظارت مستمر برای جلوگیری از این روند صورت نگیرد آثار زیان بار و جبران ناپذیر محیط زیستی در پی خواهد داشت.

خزش شهری, تغییرهای کاربری زمین و پوشش زمین, محیط زیست, سکونت گاههای روستایی, کلانشهر تهران