امیرحسین همتی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

مناقب نامه نویسان اهل تصوف، بنا به سنت رایج در خانقاه، برای نقل گفتار ائمه طریقت، اعتباری ویژه قائل بودند؛ به گونه ای که تلاش می شد کلام شیخ، به عین عبارت، یا در مضمون و محتوا کاملا شبیه به آنچه بر زبان ایشان آمده بود، روایت شود. پایبندی به این اصل، موجب شد بخشی زیاد از اقوال مشایخ، ضمن حکایات مرتبط با احوال آن ها در مناقب نامه ها ذکر شود. یکی از کتب مقامه، اسرارالتوحید است. در این کتاب و در ضمن حکایت «سفر ابوسعید به خرقان»، گفت وگویی از شیخ ابوالحسن با ابوسعید ابوالخیر با این عبارات نقل شده که «روزی شیخ بلحسن در میان سخن از شیخ پرسید که: به ولایت شما عروسی بو؟ شیخ بوسعید گفت: بو؛ و در عروسی بسیار نظارگی بو، که از عروس نیکوتر بو، ولکن در میان ایشان، تخت و کلاه و جلوه، یکی را بو. شیخ بلحسن نعره ای بزد و گفت: خسرو همه حال خویش دیدی در جام». ابهامات موجود در این گفت وگو، و سوالاتی که در پی این ابهامات پدید می آید، مفهوم واقعی این مکالمه، و مهم تر از همه، هدف از ایراد آن را نامشخص ساخته است. این پرسش ها، به گونه ای هستند که پاسخ آن ها را نه در متن اسرارالتوحید، و نه در تعلیقاتی که بر این متن نگاشته شده است، می توان یافت. جستار حاضر، مفهوم این گفت وگو و هدف از ایراد آن را مشخص ساخته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد گفت وگوی یادشده، با موضوع مورد اختلاف مجلس گفتن یا سکوت ابوسعید در خانقاه خرقانی، ارتباط مستقیم دارد.

ابوسعید ابوالخیر, ابوالحسن خرقانی, اسرارالتوحید, گفت وگو, مجلس گفتن