ناصر مقدسی - مهندسی منابع طبیعی، پردیس بین المللی ارس دانشگاه تهران، تبریز، ایران
شراره پورابراهیم - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
حسین آذرنیوند - گروه مهندسی احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

سابقه و هدف: شناسایی کامل مخاطرات و اولویت بندی آن ها در جهت عدم آسیب بینی از اولین گام های مدیریت محیط زیست می باشد. تعریف یک سیستم جامع از شاخص های موثر در ایجاد یا تشدید مخاطرات محیط زیست که قابل ارزیابی، درک و ارزشیابی باشد ضروری است. این سیستم جامع می­تواند اطلاعات سطح بندی­ شده را در سطوح مختلف تصمیم­ گیری و برنامه­ ریزی تامین کند. تحقیق حاضر با هدف اولویت بندی، پهنه بندی و ارزیابی آسیب پذیری جهت کاهش مخاطرات محیط زیست انجام گرفته است.  مواد و روش ­ها: با استفاده از مطالعات کتابخانه ­ای، اسناد فرادستی ، مطالعات آمایش سرزمین، مطالعات منطقه ای و همچنین از طریق نشست ­های تخصصی با سازمان های مختلف لیست اولیه مخاطرات زیست ­محیطی تهیه شد. این لیست شامل تمامی عواملی است که به­ طور بالفعل یا بالقوه قابلیت تبدیل به مخاطره دارند. این لیست در جلسات تخصصی با حضورنمایندگان سازمان های دولتی و غیردولتی و با استفاده از شاخص های متعدد غربال و نهایی شد. سپس با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره تلفیقی آنتروپی- تاپسیس اولویت بندی مخاطرات محیط زیست صورت گرفت. از بین لیست مخاطرات متعدد مواردی شامل توسعه خارج از توان زیستی، فرسایش آبی، آتش سوزی، تغییر کاربری اراضی و آسیب پذیری تنوع زیستی دارای اولویت شناخته شد. در هریک از اولویت های شناخته شده با توجه به شاخص های متعدد تاثیرگذار در ایجاد هر یک از این مخاطرات ، پهنه ­بندی آسیب پذیری صورت گرفت و درنهایت با استفاده از ترکیب خطی وزن­دار نقشه آسیب­ پذیری استان البرز به دست آمد.  نتایج و بحث: نتایج این تحقیق نشان می دهد که تغییر کاربری اراضی مهمترین خطر محیط زیستی است که به واسطه گسترش شدید مناطق شهری و روستایی و تخریب باغ های شهری صورت گرفته است. همچنین بخشی از زیستگاه های مطلوب تنوع زیستی تحت مدیریت حفاظت قرار ندارند که این امر موجب کاهش تنوع زیستی در زیستگاه های مطلوب می شود. از طرفی خطر فرسایش خصوصا در مناطق پرشیب شمالی که از لحاظ تنوع زیستی غنی هستند موجب تخریب پوشش گیاهی خصوصا مرتعی و نیز آب شویی خاک سطحی و ایجاد رسوب خواهد شد. در دشتهای جنوب استان به دلیل عدم تناسب توسعه صنعتی با ظرفیت و توان اکولوژیکی خطر تجمع و افزایش آلودگی ها و گردو غبار وجود دارد. همچنین استان البرز در مناطق شمال غربی و شرقی از احتمال وقوع آتش سوزی برخوردار است . این مناطق بیشتر در محدوده مناطق تحت مدیریت حفاظت قرار دارند که لزوم توجه جدی را می طلبد. در کل نتایج نشان می­دهد که کیفیت محیط اکولوژیکی استان البرز در سال­های اخیر به طور معنی ­داری در نتیجه فعالیت ­های انسانی، مانند ساخت و ساز کارخانه ­ها و شهرک ­های صنعتی متعدد، فرسایش و تخریب خاک، خشکسالی و افت سفره ­های آب زیرزمینی، از دست دادن منابع آبی در دسترس، الگوهای کشت نادرست، افزایش جمعیت ناشی از مهاجرت از دیگر استان­ های کشور  و تغییرات اقلیمی کاهش یافته است. نتایج آسیب ­پذیری نشان می­ دهد که فشار بسیار زیادی بر استفاده پایدار از محیط زیست توسط متغیرهای انسانی تاثیرگذار ایجاد شده ­است.  نتیجه گیری: مخاطرات محیط زیست استان البرز تهدید بزرگی در جهت تخریب و رو به زوال گذاشتن منابع و خدمات اکوسیستمی است که می­ بایست آن را کنترل و پیشگیری نمود. شناخت کامل از فرآیند­های گذشته و تحلیل مکانی وقوع مخاطرات در تعیین استراتژی های حفاظتی برای پهنه ­های آسیب­پذیر کمک می­ کند.

تصمیم گیری چندمعیاره, ارزیابی آسیب پذیری, پهنه بندی, مخاطرات محیط زیست