المیرا کاظمی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
محمد کابلی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
نعمت اله خراسانی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

تبارشناسی و چگونگی تکامل کبرای خزری به­ عنوان شرقی ترین گونه از زیرجنس Naja دارای ابهامات زیادی است. هدف این مطالعه، بررسی تنوع و ساختار ژنتیکی و هم چنین ارتباطات تبارشناختی جمعیت های کبرای خزری در شمال شرق ایران، افغانستان و ترکمنستان بوده است. در این مطالعه ۱۱۰۷ جفت باز از قطعه ژن میتوکندریایی سیتوکروم b برای ۵۴ نمونه از کبرای خزری مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل تبارشناسی با استفاده از بهترین مدل تکاملی و رسم درخت بیزین و حداکثر درست نمایی و ارتباط بین هاپلوتایپ با استفاده از منطق پارسیمونی مورد بررسی قرار گرفت. بازسازی درخت تبارشناسی نشان داد که همه جمعیت ­های کبرای خزری در نواحی شمال شرقی ایران به­ همراه نمونه ­های کشورهای افغانستان و ترکمنستان متعلق به یک تبار جغرافیائی هستند. هم چنین، گونه Naja kaouthia  به عنوان آرایه خواهری کبرای خزری شناسائی شد. تنوع هاپلوتیپی و تنوع نوکلئوتیدی ژن سیتوکروم b در نمونه­ های مورد بررسی به ترتیب برابر با ۰/۴۲ و ۰/۰۰۰۵۸ محاسبه شد که نشان دهنده تنوع ژنتیکی به نسبت پایین در جمعیت کبرای خزری است. نتایج حاکی از گسترش اخیر و ناگهانی جمعیت­ های این گونه از مرزهای شمال شرقی کشور به سوی استان گلستان بوده است و حاکی از آن است که هنوز تمایز ژنتیکی معنی داری بین جمیعت ­های این گونه به ­وقوع نپیوسته و همه جمعیت­ های کبرای خزری ایران را می­ توان به ­عنوان یک واحد تکاملی در نظر گرفته و مورد حفاظت قرار داد.

کبرای خزری Naja oxiana, سیتوکروم بی, تنوع ژنتیکی, درخت تبارشناسی, شبکه هاپلوتیپی