مظفر صرافی - دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
جمیله توکلی نیا - استادیار دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی
مهدی چمنی مقدم - دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی

این نوشتار، نگاهی انتقادی به فرایند سنتی برنامه ریزی شهری دارد و تلاش ما معطوف به ارتقای جایگاه برنامه ریزی شهری در ایران است. این مقاله با تاکید بر نقش نادیده گرفته شده ی عامل قدرت در فرایند سنتی برنامه ریزی شهری نشان می دهد که چگونه برنامه ریزی شهری متداول، تحت تاثیر این عامل، از فرایند مورد انتظار حامیانشان منحرف می شود و قدرتمندان در آن دست بالا را در اختیار می گیرند. در این مطالعه، نقش قدرت، با توجه به اهداف مداخله ی دولت در فرایند برنامه ریزی شهری، از طریق ترکیب نظریه ی سنتی قدرت، نظریه فوکو و نظریه ی سه بعدی قدرت استیون لوکس، تشریح شده است. ازآنجاکه این دست از مطالعات نیاز به مفهوم سازی قدرت به منظور نشان دادن قدرت ساختاری و اقدامات دولتی در فرایند برنامه ریزی دارند، این مهم از طریق مصاحبه­ی عمیق با مدیران عامل پانزده شرکت بزرگ مهندسان مشاور شهرسازی دنبال شد که در ارتباط بلافصل با دولت (کارفرما) هستند. ما نشان داده ایم که چگونه این اهداف دولت، درنهایت منجر به تغییر مسیر فرایند برنامه ریزی شهری می شوند و دولت را در جایگاه عامل برتر قدرت و یک ذی نفع، مطرح می کند. همچنین این که چگونه دولت مسیر برنامه ریزی را مطابق با خواست خود تعیین می کند و شانه به شانه ی سایر رقبا در عرصه ی عمومی و در کنار سایر ذی نفعان عمومی و خصوصی به رقابت می پردازد و منافع عمومی در مفهوم گسترده و دربرگیرنده­اش مصالحه می کند و آن را به حاشیه می راند.

برنامه ریزی شهری, برنامه ریزی در سایه, برنامه ریزی غیررسمی, دولت, ایران