سیدحسین حسینی سیر - مربی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

 بناهای دوره قاجاری شهر همدان پنجره هایی با نرده های زیبا و متنوع دارد که نشان از هنر نرده سازان همدانی است. این دوره، سرآغاز استفاده فلز به جای چوب در ساخت نرده پنجره ها است که به «گل نرده» معروفند.بررسی ها نشان داد که ساخت نرده پنجره ها نخست جنبه تزیین، حجاب، و حفاظت داشته، ولی به مرور زمان جنبه تزیینی آن قوت بیشتری یافته است. در آغاز، طرح نرده پنجره های بناهای دوره قاجاریه همدان برگرفته از هنر غیربومی بوده و شکلی شبیه به حرف «S» با پیچش حلزونی داشته است. این شکل تنها طراحی و  ساخت نرده پنجره هایی با ابعاد خاص از مستطیل را میسر می کرد و استادکاران نمی توانستند سطح پنجره هایی با ابعاد مختلف مستطیل و شکل های متفاوت مانند منحنی را کاملا پوشش دهند. به همین علت آن ها ابعاد شکلی شبیه «S» را تغییر می دهند و به ابعاد مختلفی  دست می یابند که سطح کامل پنجره ها را پوشش می دهند. درنهایت  استادکاران با تجربه اندوزی و لحاظ کردن نیازهای روز، دست به نوآوری می زنند و خلاقانه با تغییر عمده در شکل  شبیه «S» نقش مایه های جدید و متنوعی ابداع می کنند که خود به عنصری نو بدل می گردد و می توان با قرینه سازی، ترکیب، و تکثیر آن ها به انواع شکل های زیبا با ابعاد متفاوت دست یافت. این نوآوری تا آنجا پیش می رود که به طرح هایی منحصربه فرد و در نوع خود بی نظیر منتهی می گردد، طرح هایی با نقوش متفاوت که هریک سرآغازی در ساخت انواع نرده پنجره در دوره پهلوی گشت. این طرح ها در زیرنقش مستطیل و با قرینه سازی اجرا می شوند. بررسی ها روند تکاملی را در ساخت نرده پنجره ها نشان داد که از تنوع ابعاد و شکل پنجره ها تبعیت می کند.هدف در این پژوهش، مستندسازی طرح های به کاررفته در نرده پنجره و بررسی و شناسایی روش های ترسیم و ساخت آن و نیز بومی سازی هنر وارداتی به دست هنرمندان ایرانی است. جمع آوری اطلاعات در این پژوهش توصیفی  تحلیلی، با مطالعه میدانی صورت گرفته است. به این منظور ۶۸ نرده پنجره در بناهای باقی مانده از دوره قاجاریه شهر همدان شناسایی، مطالعه، و بررسی گردیده و در چهار گروه دسته بندی شده است.

همدان, دوره قاجاریه, طرح نرده پنجره