حسن بلخاری - دانشیار دانشکده هنرهای تجسمی پردیس هنرهای زیبا؛ دانشگاه تهران

تمدن ایرانی – اسلامی که یکی از مهم ترین عوامل بالندگی و به بار نشستن اندیشه اسلامی است، در این میان نگاه به ریاضیات و هندسه از یک سو، وام دار ایران پیش از اسلام است، و از دیگر سو، حاصل نگرش فلسفی یونانیان و مهم تر نظرگاه خاص قرآن و روایات نسبت به این علوم است. قدر که در لغت به معنی اندازه و در روایات معادل هندسه است بنیادی ترین مفهوم کاربردی ریاضیات و هندسه در قرآن است. در متن آموزه هایی میبینیم که از جمله صفات مومنان ساخت و معماری مساجد است و در روش پیامبر اسلام، اولین معمار مسجد دینه، محاسبات عددی و هندسی نه تنها در خدمت خلق عمارتهای دینی قرار میگیرد، بلکه بنا به این هم نشینی، مکانت معنوی و نظری نیز می یابد و دقیقا به همین دلیل است که در لسان حکیمان و اندیشمندان بزرگ مسلمان مهم ترین ابزار تمثیل معانی مجرد است. به تعبیری ریاضیات و هندسه علاوه بر کاربرد مستقیم معماری و هنری یکی از مهم ترین وجوه تمثیلی ظهور حق در عالم نیز هستند. یکی از مصادیق این معنا شرح سید حیدر آملی در کتاب جامع الاسرار و منبع الانوار است. وی در این کتاب برای تبیین کیفیت ظهور حق در مظاهر وجودی، به لطیف ترین تمثیل عددی و هندسی، به ویژه با استفاده از تجلی هندسی نور در آینه ها توجه دارد. در این مقاله سعی بر این است که مستند به آرای سید حیدر آملی نسبت وسیع و وثیق حکمت، هندسه و معماری در تمدن اسلامی بررسی و مطالعه شود.

سید حیدر آملی, عدد, هندسه, معماری