مهدی جمشیدمقدم - مربی پژوهش- معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم- سرارود- کرمانشاه
سیدسعید پورداد - استادیار پژوهش- معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم- سرارود- کرمانشاه

به منظور بررسی صفات فیزیولوژیک و مورفولوژیک و کاربرد آنها در برنامههای بهنژادی گلرنگ، آزمایشی در پاییز سال زراعی 83-82 در معاونت مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم - سرارود کرمانشاه اجرا گردید. تعداد 268 ژنوتیپ گلرنگ تحت شرایط دیم در یک طرح مشاهدهای بدون تکرار هر یک در دو ردیف بهفاصله 30 سانتیمتر و طول 4 متر کشت شدند. صفات مختلف کمی و کیفی شامل رنگ گل ، وضعیت خار ، تعداد روز تا شروع و پایان گلدهی ، طول دوره گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، طول دوره پرشدن دانه، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی در بوته، قطر قوزه اصلی و فرعی، متوسط قطر قوزه در بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه، وزن هزار دانه ، محتوی روغن دانه و عملکرد دانه و روغن در واحد سطح ارزیابی شد. نتایج حاکی از تنوع ژنتیکی قابلملاحظهای در ژرمپلاسم مورد مطالعه بود. متوسط طول دوره گلدهی 11/15 ودامنه 16-7 روز و متوسط طول دوره پر شدن دانه 26/98 و دامنه 33/50- 22/50 روز در ژنوتیپها تغییرات داشت نتایج حاصل از تجزیه به عاملها نشان داد که شش عامل اصلی و مستقل درمجموع 78/04درصد از کل واریانس را توجیه نمود. در این بررسی در مجموع میتوان عوامل اول ، دوم و پنجم را تحت عنوان عامل فنولوژیک و مورفولوژیک 46/05درصد از کل واریانس )، عاملهای سوم و چهارم تحت عنوان عامل عملکرد و اجزای آن 24/56 درصد از کل واریانس و عامل ششم را بعنوان عامل کیفی مطلوب 7/13 درصد از کل واریانس نامگذاری نمود. ارتباط بین درصد روغن بذر و عملکرد دانه منفی ومعنیدار بود و نتیجهگیری شد که ژنوتیپهایی با پتانسیل تولید بالا در شرایط دیم از میزان روغن کمتری در بذر برخوردار بودند. تجزیه کلاستر با استفاده از کلیه صفات ژنوتیپ ها را در 5 گروه تقسیمبندی نمود بهطوریکه بهترین ژنوتیپها از نظر درصد روغن دانه ، عملکرد روغن و اجزای عملکرد در گروه اول قرار داشتند. زودرسترین ژنوتیپها نیز در گروه پنجم قرار گرفتند. ژنوتیپ های این دوگروه برای استفاده در تلاقیها به منظور ایجاد تنوع بیشتر مناسب تشخیص داده شدند.

گلرنگ زراعی، ژرمپلاسم، تحمل خشکی،تجزیه عاملها ،تجزیه کلاستر