نوذر خلیل طهماسبی - دانش آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تهرا ن

یکی از دوران تاریخ ایران که همواره در مطالعات سیاسی، ادبی و فرهنگی شایان تامل است؛ دوره حکمرانی اعراب، ترکان و مغولان بود. در این پژوهش، از آن روزگار به عنوان عهد فترت سیاسی یاد میشود. عصری که حکمرانی سیاسی ایرانی تا مدتها تشکیل نشد و جز دوران کوتاهی که حکومتهای کوتاه مدت ایرانی تشکیل شدند اما پایداری چندانی نداشتند؛ سیاست و حکمرانی ایران تحت تسلط بیگانگان درآمد. با زوال حکمرانی سیاسی در ایران، این مسئله ایجاد شد که بر اثر سلطه بیگانگان، فرهنگ و هویت ایرانی نیز رو به فنا و اضمحلال میرود. پژوهش حاضر، بر دوره ترکان و مغولان تمرکز دارد. دورانی که پس از ناکامی حکومتهای ایرانی )طاهریان، صفاریان سامانیان و ..( برای ایجاد وحدت فراگیر، تا مدتها حاکمیت سیاسی ایران تحت استیلای ترکان و مغولان درآمد.در این گفتار، چنین پرسشی مطرح میشود که «نقش وزرا و دیوانسالاران در استمرار فرهنگ ایرانی در روزگار فترت سیاسی )استیلای ترکان و مغولان( چگونه بود؟.» فرض حاکم بر پژوهش چنین است که «وزرا و دیوانسالاران ایرانی با شگردهایی همچون بازگشت به سنت حکمرانی ایران باستان و همچنین معیار قرار دادن زبان فارسی به منزله زبان مکاتبات دیوانی، به تداوم و استمرار فرهنگ ایرانی در روزگار فترت سیاسی کمک کردند.» برای وارسی چنان فرضی، تاریخ ایران را در دوره ترکان و مغولان از نظر میگذرانیم و با در پیش گرفتن رویکرد تحلیلی -تاریخی، چگونگی کنشگری وزرا و دیوانیان ایرانی را در آن روزگار بازخوانی میکنیم. با التفات به فرض پژوهش که مدعی هستیم با اهتمام وزرا و دیوانسالاران، فرهنگ ایرانی تداوم و استمرار خویش را در روزگار فترت سیاسی حفظ کرد؛ از روش برنامه پژوهشی ایمره لاکاتوش برای درک چنان استمرار و دوامی بهره میگیریم .

فترت سیاسی، فرهنگ ایرانی، وزارت، دیوانسالار، سیاست نامه.