شکراله پورالخاص - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
بیژن ظهیری ناو - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
جعفر عشقی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

در اندیشه عرفانی، علاوه بر «مقام عاشقی» به عنوان مقام اولیای مشهور، «مقام معشوقی» وجود دارد که مقام اولیای پنهان و مستور است. در این مقاله، با بررسی نظریه های بزرگان تصوف از آغاز تا پایان سده هفتم هجری درمی یابیم که چنین دیدگاهی درباره مراتب عشق، در اندیشه های احمد غزالی، عین القضات همدانی، روزبهان بقلی شیرازی، شمس تبریزی و سلطان ولد آمده است و برآمده از عبارت «یحبهم» در قرآن و حدیثی از پیامبر اکرم(ص) است. در اندیشه متعالی عرفانی، مقام معشوقی، بسیار برتر از مقام عاشقی است. سالک در مراتب عشق به حق به مرتبه ای می رسد که جایگاه عاشق و معشوق عوض می شود و این بار خدا عاشق بنده است و بنده در جایگاه معشوقی قرار دارد. رسیدن به چنین مقامی مستلزم دیدار سالک با فردی است که به مقام معشوقی رسیده است. به زعم سلطان ولد، شمس تبریزی از جمله کسانی است که به مقام معشوقی رسیده است و مولانا نیز پس از دیدار با شمس به این مقام نائل می شود. با مطالعه زندگی مولانا به عنوان نمونه، و تطبیق «مقام معشوقی» او با نظریه «فردانیت» به این نتیجه می رسیم که مراحل رسیدن به این مقام، مطابق با مراحل دستیابی به فردیت (کشف سایه، انکشاف آنیما، تجلی پیر خردمند و...) در اندیشه کارل گوستاو یونگ است و شمس تبریزی به عنوان پیر خردمند، شخصیت مولانا را گسترش داده، به تولد دوباره رسانده است.

مقام معشوقی, مولانا, یونگ, فردانیت, پیر خردمند, گسترش شخصیت