خدابخش اسداللهی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق ادبیلی
شکرالله پور الخاص - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
ولی علی منش - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

نظامی گنجوی و بیدل دهلوی، دو شاعر برجسته سده ششم و دوازدهم هستند که به نوآوری مشهورند. در سطح زبان اشعار این دو شاعر، عناصر متعدد ابهام زا دیده می شود. یکی از مهم ترین این عناصر، «ترکیبات ابهام زا»ست. ترکیبات ابهام زا، واژه های مرکبی هستند که از هم نشینی دو یا سه تکواژ تشکیل می شوند و در محور افقی زبان به صورت یک واحد معنایی عمل می کنند. بیشتر پژوهشگران، ساخت ترکیبات ابهام زا و خاص را در انحصار شاعران سبک هندی می دانند. در این مقاله، ترکیبات ابهام زا و خاص نظامی با ترکیبات ابهام زای بیدل، مقایسه و بررسی شده است. برای تحلیل ساختار و بیان معنی ترکیبات ابهام زا، این ترکیبات با توجه به «هسته معنایی» و «روابط نحوی» ترکیب بررسی شده اند. هدف مقاله، نشان دادن وجود ترکیبات ابهام زا در دو دوره ادبی متفاوت و رفع ابهام این نوع ترکیبات است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که بسیاری از ترکیبات ابهام زا، در ژرف ساخت یک جمله کامل با روابط نحوی و معنایی هستند و همچنین ساخت ترکبیات خاص و ابهام زا منحصر به بیدل و شاعران سبک هندی نیست.

سبک هندی, ترکیبات ابهام زا, ترکیبات برون مرکز, ترکیبات درون مرکز, روابط نحوی, نظامی, بیدل