روح الله صیادی نژاد - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان
منصوره طالبیان - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

هنجارگریزی یکی از وجوه رستاخیز واژگان بر مبنای زبان شناسی است که با شکستن ساختار سطحی واژه ها و نه ساختار عمیق، باعث لذت ادبی مخاطب می شود. در این جستار نگارندگان به روش تحلیلی کنایات هنجارگریخته را در دیوان ابن فارض و کلیات مولوی نقد و بررسی می کنند. پژوهش حاضر نشان می­دهد که کنایه در سروده های این دو شاعر، علاوه بر جنبه زیباشناختی و هنری، ابزار انتقال معانی مبهمی است که به آسانی تن به بیان صریح نمی دهند. کنایه در ساخت مفرد در سروده های ابن فارض، بسامد فراوانی دارد که نشانه ایجاز، نوآوری و همچنین زبان فاخر و لطیف اوست. حال آنکه مولوی کنایه را درگونه ترکیبات وصفی، اضافی و عطفی آورده است. از شیوه های جالب توجه در اشعار ابن فارض و مولوی، تلفیق و به کارگیری آرایه های ادبی با کنایه است که این روش موجب شده است جنبه هنری ابیات نمود بیشتری داشته باشد و بافت بلاغی و هنری آن­ها مستحکم تر شود. گاه ابن فارض با انتخاب شگرد تزاحم کنایه سبب دیریابی معنا شده است که از کارکردهای مهم این تکنیک بیانی، برجستگی جنبه زیبایی شناختی بیت است. از آنجا که از ویژگی های بارز سروده های مولوی نزدیک بودن به زبان عامیانه است، در اشعارش کنایه از نوع ایما بسامد گسترده ای دارد.

هنجار گریزی, کنایه, ابن فارض, مولوی, شعر, زبان شناسی