گشین شکوهی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان
سیداحمد پارسا - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

مطالعات رده­­شناسی زبان حاکی از آن است که بین نقش­های نحوی و معنایی- منظوری رابطه مستقیمی دیده نمی­شود. بخشی از دشواری­های درک مفاهیم ادبی نیز به دلیل ناآگاهی از کارکردهای معنایی نقش­های نحوی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی این جنبه در ردیف فعلی قصاید خاقانی است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و داده­ها با استفاده از روش تحلیل محتوا، به شیوه کتابخانه­ای و سندکاوی بررسی شده است. جامعه آماری، ۱۳۰ قصیده خاقانی و حجم نمونه، ۶۳ قصیده دارای ردیف فعلی است که در مجموع، ۳۸۸۷ بیت را در بر می­گیرد. نتیجه نشان می­دهد که خاقانی از مجموع ۲۴ کارکرد حذف نهاد، در ردیف­های فعلی قصاید از شش کارکرد استفاده کرده است. تحلیل­ها بیانگر این است که پربسامدترین این کارکردها به ترتیب؛ اهمیت مسند، پرهیز از بیهوده­گویی، تحقیر، تعظیم، ادعای گوینده مبنی بر وضوح نهاد (مسندالیه) و شدت وضوح بوده است. هر یک از این کارکردها به گونه­ای با درون­مایه قصاید یا مسائل مندرج در بیت در پیوند بوده که در مقاله بررسی شده است.

علم معانی, حذف نهاد, ردیف فعلی, بلاغت, دلایل ادبی, قصیده, خاقانی