محمد مظهری - استادیار پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
مریم رسول زاده - پژوهشگر سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی

پرداختن به بررسی وضعیت زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، به بهبود وضعیت شبکه تولید و عرضه این محصولات کمک خواهد کرد. در این تحقیق گیاه دارویی گل محمدی در استان خراسان رضوی انتخاب شده است تا بتوان به رفع موانع و یا ایجاد حلقه­های جدید در زنجیره ارزش آن در راستای ایجاد اشتغال و کسب ارزش افزوده کمک نمود. داده­ها به صورت اسنادی و پیمایشی (پرسشنامه و مصاحبه) از هر کدام از بازیگران زنجیره (حلقه­های زنجیره) در سال ۱۳۹۷ گردآوری شده است. برای تحلیل زنجیره از روش SWOT و ماتریس QSPM استفاده شده است. تلاش جهت رسیدن به یک زنجیره مطلوب و ترسیم آن به کمک شناسایی حلقه­های مفقوده، از جمله نوآوری این تحقیق محسوب می­گردد. نتایج نشان داد که به سه حالت مختلف گل­محمدی از تولیدکننده به دست مصرف­کننده می­رسد،  لذا سه کانال برای زنجیره ارزش گل محمدی ترسیم شده است. کانال یک شامل ۶ حلقه: تامین­کننده، تولیدکننده، فرآوری­کننده کوچک مقیاس، واسطه، خرده فروش، مصرف­کننده است. کانال دو شامل ۶ حلقه: تامین­کننده، تولیدکننده، واسطه، فرآوری­کننده کوچک مقیاس، خرده­فروش، مصرف­کننده می­باشد و کانال سه نیز شامل ۵ حلقه: تامین­کننده، تولیدکننده، فرآوری کننده بزرگ مقیاس، صادرکننده (یا خرده فروش)، مصرف­کننده (داخلی و خارجی) است. بررسی حلقه­های مختلف زنجیره، نشان داد که حلقه های مفقوده در زنجیره ارزش گل محمدی شامل موارد ۱- ایجاد محصولات آرایشی و بهداشتی؛ ۲- تولید اسانس با برند ویژه: ۳- ایجاد بنگاه های فرآوری کننده در چهار شهرستان زاوه، کلات، خواف و گناباد؛ ۴- ایجاد کارگاه گل خشک کنی و ۵- استفاده از کشاورزی قراردادی در پنج شهرستان دارای تولید عمده است. راهکارهای سیاستی در این راستا شامل؛ ۱- توسعه فرآوری گل محمدی در استان در محل های مورد نیاز ۲-جذب بازارهای صادراتی و ۳- اجرای کشاورزی قراردادی، است که برای هر کدام اقداماتی پیشنهاد شده است.

استان خراسان رضوی, زنجیره ارزش, گل محمدی, ماتریس SWOT, ماتریس QSPM