ابوالفضل مجنونی هریس
پرستو امیرذهنی
احمد فاخری فرد
اسماعیل اسدی

غلات اساسی ترین و حبوبات اصلی ترین محصول موجود در سبد غذایی جهانیان است. عدس در بین حبوبات، علاوه بر دارا بودن مقدار زیاد پروتئین با کیفیت و با ارزش، مناسب و مکمل برای پروتئین غلات در الگوی تغذیه ای، تثبیت کننده نیتروژن هوا در خاک نیز می باشد، که این خاصیت عدس باعث شده در تناوب با غلات کشت گردد. بدین ترتیب کشت متناوب گندم دیم با عدس دیم عامل مهمی در ثبات تولید در دیمزارهای کشورهای درحال توسعه است. لذا در این مطالعه به دلیل اهمیت گندم و عدس به عنوان دو محصول عمده در تناوب زراعی اراضی دیم دشت زنجان، به بررسی ارتباط بین عملکرد با تبخیر-تعرق، بارش و ضریب تنش آبی پرداخته شده است. نتایج مطالعه نشان داد، میانگین مقدار تبخیر- تعرق واقعی گندم و عدس برای دشت زنجان در دوره مورد مطالعه به ترتیب برابر ??? و ??? میلیمتر می باشد. دو محصول دیم غالب تناوب زراعی دشت زنجان در ?? سال مورد مطالعه همواره با تنش آبی مواجه بوده و طی همه سال ها گیاه گندم حدودا ?? تا?? درصد دوره و گیاه عدس ?? تا ?? درصد دوره رشد، دارای ضریب تنش آبی کمتر از یک بوده است. بر اساس نتایج حاصل از برازش ها، بیشترین ضریب تبیین بترتیب بین تبخیر و تعرق - عملکرد، بارش- عملکرد و ضریب تنش آبی- عملکرد با مقادیر ?/?، ??/? و ??/? می باشد. در عدس این روند متفاوت است و همبستگی بین عملکرد- میزان تنش آبی بیشتر از همبستگی بین بارش- عملکرد و تبخیر و تعرق- عملکرد می باشد. بررسی ها نشان داد که در دوره رشد این دو محصول تنش آبی و عدم تامین نیاز آبی گیاه باعث افت شدید عملکرد می گردد، لذا برای رسیدن به تولید بالا، استفاده از روش های جدید خاک ورزی، کشاورزی حفاظتی و انجام آبیاری تکمیلی، همچنین استفاده از روش کشت انتظاری برای عدس قابل توصیه است.

بارندگی, تامین نیاز آبی, تناوب زراعی, فصل رشد, محصولات غالب دیم