مهدی محمودی
غلامعباس بارانی
محمدجواد خانجانی

این مقاله به ارزیابی پایداری در سیستم زراعی دشت بجستان در استان خراسان رضوی و تعیین مناسب ترین الگوی کشت متناسب با آن می پردازد. برای تلفیق ابعاد سه گانه محیطی، اقتصادی و اجتماعی، دو معیار نسبی به عنوان شاخص های بررسی پایداری سیستم تعریف شدند. این دو معیار شامل حصول بیشترین عایدی اقتصادی و ایجاد بیشترین فرصت های اشتغال به ازای هر واحد مصرف آب، هستند. بهینه سازی نسبت های «سود خالص به مصرف آب» و «ایجاد اشتغال به مصرف آب»، با بهره گیری از مدل های برنامه ریزی ریاضی یک هدفه و چندهدفه کسری انجام شد. با هدف حداکثرسازی سود، شاخص های پایداری سود به مصرف آب و اشتغال به مصرف آب در مدل کسری به ترتیب ۳‎/۱۷ و ۰‎/۱۹ درصد نسبت به مدل خطی افزایش داشت. با هدف حداکثرسازی اشتغال شاخص های پایداری بالا به ترتیب ۲‎/۲۵ و ۱‎/۲۲ درصد افزایش داشت. در رویکرد چندهدفه برنامه ریزی آرمانی، شاخص اشتغال به مصرف آب در مدل کسری، ۴‎/۳۲ درصد بیشتر از مدل خطی بود، ولی نسبت اشتغال به مصرف آب ۵‎/۴۲ درصد افزایش نشان داد. در ادامه با مقایسه کارایی اقتصادی و اجتماعی هر واحد مصرف آب در سناریوهای مختلف، مناسب ترین الگوهای کشت منطقه با توجه به منابع موجود آب و خاک و نیروی انسانی مشخص شد.

بهینه سازی, سود خالص, مصرف آب, فرصت اشتغال