محمد دادمند - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
علیرضا کوچکی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
مهدی نصیری محلاتی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
محمد رضا رمضانی مقدم - مرکز آموزش و تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، ایران.

به منظور ارزیابی اثر کشت مخلوط جایگزینی بر عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص­های رشدی دو گیاه پنبه (Gossypium hirsutum L.) و ذرت (Zea mays L.)، آزمایشی در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گناباد، در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در دو سال زراعی ۹۴-۱۳۹۳ و ۹۵-۱۳۹۴ اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل سه الگوی مخلوط جایگزینی (یک ردیف ذرت و یک ردیف پنبه (۱:۱)، یک ردیف ذرت و دو ردیف پنبه (۱:۲)، یک ردیف ذرت و سه ردیف پنبه (۱:۳)) و کشت خالص دو گیاه بود. صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، عملکرد دانه، عملکرد علوفه و نسبت برابری زمین برای ذرت و ارتفاع گیاه، تعداد شاخه زایشی و رویشی، عملکرد دانه، عملکرد وش و نسبت برابری زمین بود. نتایج نشان داد که بیشترین تعداد شاخه زایا، تعداد شاخه رویا، عملکرد وش، تجمع ماده خشک و شاخص سطح برگ در واحد سطح پنبه برای تیمار دو ردیف پنبه + یک ردیف ذرت شد. بالاترین عملکرد وش برای کشت خالص پنبه در سال­های اول و دوم به ترتیب با ۷/۱۸۷۸ و ۱/۱۷۶۴ کیلوگرم در هکتار به دست آمد و کمترین میزان به تیمار یک ردیف پنبه+ یک ردیف ذرت اختصاص داشت که در مقایسه با کشت خالص به ترتیب ۸۴ و ۷۷ درصد در سال­های اول و دوم کاهش داشت. بیشترین شاخص سطح برگ پنبه در ۶۰ روز پس از سبز شدن در کشت مخلوط دو ردیف پنبه و یک ردیف ذرت در سال­های اول و دوم به ترتیب با ۹۶/۱ و ۶۳/۱ مشاهده شد. در مورد ذرت نیز در سال­های اول و دوم بالاترین عملکرد علوفه خشک در کشت خالص به­ترتیب با ۸/۵۴۸۹ و ۵۶۳۹ تن در هکتار و کمترین مقدار به­ترتیب در الگوهای یک ردیف ذرت + دو ردیف پنبه با ۱/۱۸۹۴ و ۹/۲۱۹۶ تن در هکتار مشاهده شد. بیشترین شاخص سطح برگ ذرت به­ترتیب با ۷۳/۲ و۱۷/۳ در سال­های اول و دو آزمایش مربوط به تیمار سه ردیف پنبه + یک ردیف ذرت بود. در بین تیمارهای کشت مخلوط در ذرت بالاترین نسبت برابری زمین به­ترتیب با ۶۰/۰ و ۵۸/۰ مربوط به الگوی ۱ ردیف ذرت و ۳ ردیف پنبه و برای پنبه نیز در همین الگوی کشت در سال­های اول و دوم آزمایش به­ترتیب با ۵۹/۰ و ۵۸/۰ مشاهده شد. نتایج این بررسی نشان داد که می­توان از کشت مخلوط ذرت و پنبه به عنوان یک راهکار مدیریتی پایدار برای بهبود عملکرد دو گیاه ذرت و پنبه استفاده نمود.

شاخه رویا, شاخه زایا, عملکرد علوفه, عملکرد وش