هوشنگ خسروبیگی
نسرین آزادی

سابقه و هدف: ابومنصور موفق بن علی هروی، داروساز و پزشک ایرانی (سده ۴ و ۵ هجری قمری - ۱۰ و ۱۱میلادی)، نویسنده اولین فرهنگ دارویی شناخته شده به زبان فارسی با عنوان "الابنیه عن حقایق الادویه" است. پژوهش های انجام شده در خصوص این کتاب، عمدتا متکی بر بررسی واژگان از نگاه ساختار زبانی است؛ اما در زمینه استخراج واژگان دارویی و در حوزه مطالعات تاریخ داروسازی، اقدامی صورت نگرفته است. لذا هدف از این مطالعه، تبیین محتوای کتاب الابنیه در دانش داروشناسی و تشریح ساختارهای مورد نظر هروی در تقسیمات دارویی است. مواد و روش ها: مطالعه حاضر، با رویکرد مروری و روش تحلیل محتوای کیفی و کمی در حوزه مطالعات کتابخانه ای و متکی بر کتاب الابنیه انجام شده است. یافته ها: این بررسی امکان تدوین ساختار دارو شناسی در اندیشه هروی را فراهم آورد. در کتاب الابنیه ۵۸۴ عنوان دارو معرفی و بررسی شده است. چگونگی ارائه و معرفی این داروها نشان داد که در اندیشه هروی پنج ساختار کلان شامل تقسیم داروها بر اساس ماهیت و کارکرد، منافع و مضرات، مزاج و طبایع دارویی، منشا دارویی و در نهایت وابستگی جغرافیایی داروها وجود داشته است. همچنین داده های این بررسی در مقایسه با کتاب ذخیره خوارزمشاهی اثر سید اسماعیل جرجانی نشان داد که دانش داروشناسی در حوزه ساخت داروهای ترکیبی و نیز گستره داروشناسی، از قرن چهارم تا قرن ششم هجری قمری پیشرفت داشته است. نتیجه گیری: نوع ارائه مطالب و معرفی داروها از سوی هروی نشان میدهد که وی اندیشه ای نظام مند در خصوص داروشناسی داشته است. این نظام مندی هم در مقدمه هروی و هم در معرفی داروها، آشکار است.

Al-Abnieh An Haghayegh Al-Advieh, Abu Mansour Muvaffak Heravi, Medications, Pharmacology, الابنیه عن حقایق الادویه, ابومنصور هروی, داروشناسی