خلیل الله بیک محمدی - دانش آموخته دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
اردشیر جوانمردزاده - استاد گروه باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
رضا رضالو - دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
بهروز افخمی - استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

کرانه شرقی زاگرس مرکزی، به ویژه دشت ملایر، از مهم ترین مناطق در تحولات دوره نوسنگی جدید به شمار می آید. تا پیش از پژوهش حاضر، مطالعات نظام مند باستان شناختی در مورد دوره نوسنگی این حوزه انجام نشده بود. نوسنگی جدید دشت ملایر، نیمه دوم هزاره ششم قبل ازمیلاد را دربر می گیرد که به دلیل تغییرات در نقش و رنگ سفال با دوره های پیشین و سپسین، متفاوت است. از شاخص ترین گونه ها و سنت های سفالی این دوره، سفال گونه منقوش هندسی سراب است. این نوع سنت سفالی، در پس کرانه های شرقی زاگرس مرکزی و دشت ملایر نیز شناسایی شده است. از آنجایی که تاکنون مطالعات هدفمند در این حوزه فرهنگی انجام نشده، اطلاعات ما از جوامع نوسنگی این حوزه بسیار محدود است. پژوهش حاضر، با روش تاریخی-تحلیلی و براساس آثار مکشوف از کارگاه I و II کاوش تپه «پشت فرودگاه» برای نخستین بار به مطالعه حضور جوامع نوسنگی جدید در دشت ملایر می پردازد. این جستار، با طرح مسئله ماهیت فرهنگ های رایج نوسنگی جدید دشت ملایر و چگونگی تاسی و کنش از سنت های فرهنگی رایج ادوار نوسنگی جدید زاگرس مرکزی برآمده تا با توجه به تحلیل لایه نگاشتی مراحل استقراری شکل گرفته در تپه پشت فرودگاه، بتوان به چشم انداز دقیق و کامل تری از توالی گاهنگاری نوسنگی در کرانه های شرقی زاگرس مرکزی و دشت ملایر با محوریت تحولات نوسنگی جدید دست یافت. با کاوش و مطالعه هدفمند در تپه پشت فرودگاه برخی از ابهامات نوسنگی جدید دشت ملایر زدوده شد و سنت های مختلف از نوسنگی جدید زاگرس مرکزی در دشت ملایر نمایان گردید که علاوه بر تایید حضور سفال های منقوش خطی و هندسی مشبک رایج در سیاه بید، سه گابی و سراب جدید؛ سنت های رایج سفالی در تپه قلاگپ و گوران نیز شناسایی شد که ضمن متاثر بودن از نواحی غربی در کرمانشاه، نشان از تاسی و حضور فرهنگ های رایج نوسنگی جدید لرستان در دشت ملایر است. درنهایت، برآیند پژوهش نشان می دهد که دوره نوسنگی جدید در دشت ملایر در تعامل با فرهنگ های نوسنگی جدید زاگرس مرکزی، شکل گرفته است.

نوسنگی جدید, دشت ملایر, تپه پشت فرودگاه, سنت سفالی, یافته های فرهنگی