میثم شهسواری - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
سید مهدی موسوی کوهپر - استاد باستانشناسی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
جواد نیستانی - استاد باستانشناسی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تاکنون درباره روحانیان، سلسله ­مراتب، نقش و جایگاه آن­ها در دوران ساسانی پژوهش­ های بسیاری صورت گرفته و از رهگذر این پژوهش­ ها اطلاعات معتنابه اگرنه زیادی در دست است. عمده این آگاهی­ ها از شواهد متنی اعم از کتیبه ­ها و کتاب­ های دینی و غیردینی به دست آمده است. تنها شواهد باستان­ شناختی مربوط به این قشر مهم از جامعه این دوره مهرها، اثر مهرها و نیز نقش برجسته های کرتیر هستند. نقش­ های کرتیر به دلیل غلبه وجه فردی آن­ها کمک چندانی به درک ما از نقش و جایگاه این طبقه در دوران ساسانی نمی­ کنند، اما گروه دوم یعنی مهرها و اثر مهرهای کشف شده متعلق به دوره ساسانی منبعی دست­ اول برای مطالعه این قشر مهم و تاثیرگذار به شمار می­ روند. با این که بسیاری از این مهرها به ویژه مهرهای کشف شده در تخت سلیمان از سوی پژوهشگران به عنوان مهرهای مغان معرفی و پذیرفته شده­ اند اما تنها بخش اندکی از آن­ها بر اساس کتیبه به این قشر تعلق دارند. به این معنی که تنها بخش اندکی از آن­ها مشخصا عبارت مغ یا موبد روی آن­ها نوشته شده است. در پژوهش حاضر نیز همین مهرها مورد مطالعه قرار گرفته ­اند و در واقع از میان تمام مهرهای منتسب به مغان گزیده شده­ اند. نقوش روی این مهرها بسیار متنوع ­اند و تقریبا شامل تمام نقش ­مایه ­های روی مهرهای دوره ساسانی اعم از انسانی، حیوانی، گیاهی، نمادین و مونوگرام می­ شوند. این پژوهش با رویکرد آیکونوگرافی، تنها به نقوش حیوانی ترسیم شده بر این مهرها پرداخته است. به این منظور پس از گردآوری نقوش مورد نظر از گزارش­های متعدد که عموما به صورت کاتالوگ و در معرفی مهرها هستند و ارایه توصیف مختصری به تحلیل آن­ها بر اساس متون زرتشتی پرداخته شد. این مقاله به این نتیجه کلی رسیده است که در مهرنگاری، نقوش انحصاری و ویژه مغان وجود ندارد و این قشر پیرو همان سلیقه و ذائقه و زیبایی­ شناسی عمومی بوده­اند.  

مغان , مهرهای دوره ساسانی , دوره ساسانی , آیکونوگرافی , باستان شناسی