غلام شیرزاده - دانشجوی دوره دکتری باستان شناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه محقق اردبیلی
رضا رضالو - دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه محقق اردبیلی
کریم حاجی زاده - استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه محقق اردبیلی
بهروز عمرانی - دانشیار پژوهشکده باستان شناسی کشور، تهران

دوره مفرغ به دلیل وجود فرهنگ های متفاوت و نبود پژوهش های باستان شناسی منجسم، یکی از دوره های کمتر شناخته شده در پیش از تاریخ فلات ایران محسوب می شود. یکی از فرهنگ های منسوب به این دوره فرهنگ یانیق است که از اواخر هزاره چهارم ق.م تا اواخر هزاره سوم ق.م در بخش وسیعی از شمال غرب، غرب و بخش هایی از مرکز فلات ایران گسترش یافته است. با این حال، تاکنون جزئیات مبسوطی از این فرهنگ و قبض و بسط آن در داخل فلات ایران ارائه نشده است. بررسی های باستان شناسی انجام شده وجود این فرهنگ را در بخش های مرکزی و غربی مرکز فلات و زاگرس مرکزی ایران تائید کرده است. طی بررسی های باستان شناسی انجام گرفته بین سال های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ در غرب استان مرکزی، نه محوطه استقراری بزرگ مربوط به فرهنگ یانیق واقع در حاشیه رودخانه قره چای شناسایی شد. وسعت و ارتفاع زیاد محوطه های مذکور (به خصوص اق تپه و سرسختی) می تواند دال بر وجود لایه های استقراری و معماری متراکم از دوره مذکور باشد. از طرف دیگر، بررسی موقعیت استقراری محوطه ها نشان می دهد که از نه محوطه مطالعه شده، سه محوطه در امتداد رودخانه قره چای و در ارتفاع ۱۷۰۰ متر از سطح دریا و شش محوطه دیگر در امتداد سرشاخه های رودخانه قره چای و در ارتقاع بالای ۲۱۰۰ متر از سطح دریا واقع شده اند. در این نوشتار سعی شده تا ضمن تبیین جایگاه فرهنگ یانیق در غرب استان مرکزی به عنوان یکی از نقاط اتصال فرهنگ های مرکز فلات ایران با زاگرس مرکزی، اهمیت استقرارهای مربوط به این دوره ارزیابی و بررسی شود. نزدیکی این منطقه به مرکز فلات ایران از جهات شمال شرقی و شرقی از یک سو و ارتباط آن با حوزه زاگرس مرکزی از جهات شمال غربی و غربی از سوی دیگر می تواند نشان دهنده وجود برهم کنش های فرهنگی متفاوت در منطقه باشد.

فرهنگ یانیق، زاگرس مرکزی، سفال خاکستری، قره چای