حسن هاشمی زرج آباد - دانشیار گره باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
مریم قاسم نژاد - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند، بیرجند
رحمت عباس نژاد - دانشیار گره باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
محمد فرجامی - دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

فلزکاری کهن، چرخه ای است که با معدن کاوی و استخراج کانی آغاز شده و با گداختن سنگ های معدنی و استخراج فلزات از آن ها تا مرحله تولید کالا و سپس توزیع آن ادامه می یابد. هریک از فعالیت های این چرخه، شواهدی باستان شناختی را بر جای نهاده اند که با شناسایی و مطالعه آن ها می توان به درک توانمندی فلز کاری منطقه و در نهایت توانایی ساکنان آن در بهره برداری از امکانات و قابلیت های زیست بومی، چون منابع آبی، پوشش گیاهی وکان سارها دست یافت. تجمع معادن غنی از انواع فلزات در منطقه خراسان و پیشینه ی درخشان این منطقه در تولید آثار فلزی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی سبب شد تا متون و منابع کهن همواره بر پویایی فلز کاری در شرق ایران تاکید کنند. استان خراسان جنوبی نیز که پهنه وسیعی از شرق ایران را در بردارد، از دیرباز به دلیل ویژگی های زمین شناختی از جمله مناطق مهم در زمینه معادن و فلزات بوده است که توانمندی بالایی را در زمینه مطالعات معدن کاری و فلزگری کهن دارد. در پژوهش حاضر پنج محوطه ی ذوب فلز در منطقه ی زیرکوه (واقع در شمال شرقی استان خراسان جنوبی) که به روش بررسی های پیمایشی باستان شناسی از سوی نگارندگان یافت شده، معرفی می شوند؛ همچنین این پژوهش به مطالعه ومقایسه ترکیبات شیمیایی سرباره های یافت شده در محوطه های شهرستان زرکوه از طریق آزمایش XRF نیز می پردازد. نتایج این آزمایش مشخص کرد که اکسیدهای سیلیسیوم، کلسیم، آلومینیوم، منگنز، آهن وپتاسیم اجزای اصلی تشکیل دهنده سرباره های این محوطه ها هستند و برخلاف تصور مردم بومی منطقه که این محوطه ها را کوره ذوب می خوانند، فلز اصلی استحصالی در این کوره ها مس بوده است.

ذوب فلز کهن، زیرکوه، خراسان جنوبی، XRF، پتروگرافی