غلامرضا خانلری - دکترا زمین شناسی مهندسی/ دانشیار دانشگاه بوعلی سینا همدان
ژیلا اصغری - دانشجو کارشناسی ارشد زمین شناسی مهندسی/ دانشگاه بوعلی سینا همدان
محسن شهسواری - دانشجو کارشناسی ارشد زمین شناسی مهندسی/ دانشگاه بوعلی سینا همدان

خاکهای ریزدانه از جمله مصالح مورد نیاز جهت استفاده در هسته سدهای خاکی و همچنین پوشش کانالهای آبیاری میباشند. یکی از موضوعاتی که در هنگام استفاده از این خاکها باید مورد توجه قرار گیرد،پدیده واگرایی است. شرایط برای تشکیل خاکهای واگرا در مناطقی که سازندهای نمکدار گسترش دارند،مهیا میباشد. یکی از عوامل عمده در تخریب و یا ناکارآمدی سدهای خاکی، پیدایش آبراهههای ناشی از آبشستگی در بدنه و بویژه هسته نفوذ ناپذیر این سدها میباشد. در سدهای خاکی و خاکریزهایی که در تماس با آب هستند، فرسایش با تمرکز جریان در نقطهای از شیب پایین دست (که ممکن است بههر دلیلی از جمله ترک یا شکاف ناشی از نشست یا انقباض ایجاد شده باشد) آغاز و بهسمت بالادست ادامه مییابد و پس از کامل شدن مجرا مفر جدیدی برای خروج آب و آب شستگی شدیدتر ایجاد میگردد که نهایتا باعث تخریب سازه میگردد. واگرایی منابع قرضه سد براساس یک سری از آزمایشها مثل: پینهول، هیدرومتری مضاعف، آزمایشهای شیمیایی بررسی شده است، با توجه به نتایج حاصل از آزمایشهای شیمیایی، خاک ساختگاه سد واگرا میباشد. و براساس نتایج آزمایش پینهول خاک منطقه غیر واگرا یا دارای پتانسیل واگرایی کم میباشد. همچنین بر اساس نتایج آزمایش هیدرومتری مضاعف خاک منطقه به طور متوسط واگرا یا غیر واگرا میباشد.

واگرایی، آزمایشهای شیمیایی، پین هول، هیدرومتری مضاعف