علی حسین جلیلیان - استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور، ایران

سازند سورمه معرف نهشته سنگ­های ژوراسیک منطقه زاگرس و یکی از مهم­ترین سنگ مخزن­های نفت و گاز حوضه خلیج فارس است. این سازند به طور عمده از کربنات­های ستبر لایه و صخره­ساز تشکیل شده و با ناپیوستگی فرسایشی از سازندهای نیریز (ژوراسیک زیرین) و فهلیان (کرتاسه زیرین) جدا می­شود. به منظور بازسازی تاریخچه رسوب­گذاری و شناخت سکانس­های رسوبی نهشته­های ژوراسیک زاگرس سه برش سطحی از سازند سورمه در منطقه فارس داخلی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان می­دهند که این مجموعه رسوبی شامل ۱۵ رخساره گوناگون است که در مراحل مختلف تکامل یک پلاتفرم کربناته نهشته شده­اند. گسترش زیاد آهک­های دولومیتی لیتیوتیس­دار در بخش آغازین سازند سورمه و هم ارزهای آن در مناطق وسیعی از خاورمیانه نشانه حضور یک دریای اپی­ریک در انتهای ژوراسیک پیشین (توآرسین) این مناطق است. در اوایل ژوراسیک میانی با تکاپوی گسل­های محدود کننده حوضه به خصوص گسل پیشانی کوهستان و جابجایی بستر رسوبی، الگوی رسوب­گذاری به رمپ با انتهای پرشیب تغییر یافت و حوضه درون شلفی پارس پدید آمد. بالا بودن سطح آب دریاها و نرخ بالای تولید کربنات در اواسط ژوراسیک میانی (باژوسین) به رسوب­گذاری تناوبی از شیل و آهک­های دوباره نهشته شده (توربیدایت آهکی) در بخش میانی سازند سورمه منجر گردید. با پر شدن تدریجی حوضه درون شلفی پارس در باتونین زمینه حضور دوباره رمپ هموکلینال فراهم شد و تولید کربنات­های کم عمق و نهشته­های تبخیری تا انتهای ژوراسیک ادامه یافت. بررسی تغییرات عمودی رخساره­ها و مقایسه با منحنی افت و خیز سطح آب دریاها در ژوراسیک از بودن دو سکانس رسوبی رده دوم در سازند سورمه حکایت می­کند که با ناپیوستگی نوع ۱ محدود شده­اند. این دو سوپرسکانس به نوبه خود از شش سکانس رسوبی رده سوم تشکیل شده­اند و با چرخه­های رسوبی بزرگ زونی زیرین یک و زونی زیرین دو اسلاس هم ارز هستند.

سازند سورمه, ژوراسیک, منطقه فارس, حوضه درون شلفی پارس