مجتبی خلیفه - استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند
ستاره غفاری بیجار - کارشناس ارشد تاریخ از دانشگاه بیرجند

تاریخ نگاری ایران در قرون میانه ی اسلامی، به ویژه از میانه ی سده چهارم هجری، دست خوش تحولاتی شد. سرآغاز این تحولات ترجمه ی تاریخ طبری به فارسی یا همان تاریخ بلعمی بود. این عمل دو تغییر اساسی را نمایان می کند؛ نخست تغییر زبان تاریخ نگاری از عربی به فارسی و دوم پررنگ شدن نقش ادیبان و دبیران در نگارش تاریخ است. موضوعات فرهنگی و اجتماعی با طیفی گسترده از اطلاعات از جمله مباحث مهم قابل طرح در تاریخ نگاری غزنوی است. در میان مورخان عصر غزنوی تاریخ نویسان بزرگی چون ثعالبی، بیرونی، بیهقی و گردیزی وجود دارند که هر کدام کوشیده اند تا مضامین متفاوت و غیر سیاسی را به تاریخ خویش بیافزایند. این پژوهش به رویکردهای اجتماعی و فرهنگی مورخان عصر غزنوی می پردازد؛ و کوشیده به این سوال پاسخ دهد که تا چه میزان مورخان غزنوی دارای رویکردی فرهنگی و اجتماعی در تاریخ نگاری بوده اند؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد بر خلاف تصور برخی از پژوهشگران، مورخان دوره اول غزنوی با نگاهی به فرهنگ و ادبیات، شناخت اقوام گوناگون، بیان مسائل و مصائب اجتماعی و زندگی عوام، سعی داشته اند تا کمی از نقل حوادث صرفا سیاسی دور شوند.

تاریخ نگاری غزنوی، رویکرد فرهنگی، رویکرد اجتماعی