محمد تقی زند وکیلی - دانشیار گروه عربی ،دا نشکده ابیات ، دانشگاه سیستان و بلوچستان،زاهدان،ایران
حمیده سراوانی - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه عربی دانشگاه سیستان و بلوچستان

زبان عربی به شهادت بسیاری از زبان شناسان، از جمله زبان های برجسته و کامل دنیا می باشد که بسیاری از دقایل زبانی و بیانی را در خود جای داده است. از جمله مهمترین علوم و دانش های این زبان، علم نحو می باشدکه بنا بر دیدگاه بسیاری از پژوهشگران به منظور پیشگیری از تحریف و خدشه در آن توسط غیر عرب ها و آموزش آن در دوره ی اسلامی تدوین گشت. در این علم سخن از اعراب و نقش واژگان و چگونگی ساختار وچیدمان واژگان در جملات و عبارت ها است. نکاتی که برای این علم تدوین گشت، از منابع گوناگونی گرفته شد. از جمله مهمترین منابعی که نکات دستوری را بر مبنای آن قرار دادند، شعر و سروده های دوره ی جاهلی ودوره های پس از آن می باشد. هر چند در این میان، جایگاه نخست از آن آیات قرآن می باشد؛ اما گواه گرفتن و استشهاد از اشعار نیز در نزد پژوهشگران و علمای این علم، جایگاه ویژه ای دارد. فاضل السامرائی ( ۱۹۳۳ م) ازجمله پژوهشگرانی است که در تدوین کتاب معانی النحو خویش، گواهان و شواهدی را از سروده ها برگرفت . پژوهشگران کوشیدند تا دریابند که السامرائی در استشهاد و گواه گرفتن از اشعار، چه عملکردی دارد؟ و جایگاهشعر در کتاب او چگونه است؟ نگارندگان این جستار، با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و واکاوی اشعار موجود در کتاب معانی النحو پرداختند و به این نتیجه رسیدند که السامرائی پس از آیات قرآن، بیشترین گواه و شاهدبر نکات نحوی را از سروده ها و اشعار اخذ کرده است. وی در بسیاری از موارد، فقط به نقل سروده ها می پردازد و شاهد خویش را تبیین نمی کند و همچنین از شاعر و سراینده هم نامی نمی برد.

علم نحو، استشهاد، شعر، فاضل السامرائی، معانی النحو