محسن نیازی - دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه کاشان
الهام شفائی مقدم - کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه کاشان

امروزه رسانه های جمعی، به منزله شاه راه اطلاعاتی جوامع، و نقش آن ها در فرهنگ و ابعاد گوناگون هویت انسانی، به ویژه هویت ملی، مورد توجه صاحب نظران و محققان علوم انسانی اجتماعی قرار گرفته است. در این ارتباط رویکردها و ره یافت های نظری متفاوتی عرضه شده است. نظریه ارتباطات گلوله ای بر شکل گیری هویت بر مبنای رسانه ها تاکید کرده است. دربرابر، برخی صاحب نظران به قدرت تحلیل اطلاعات و فرهنگ بهره وری از رسانه ها اشاره کرده اند. در این میان، برخی نیز با عرضه رویکرد تعادلی بر نقش دوگانه و متناقض رسانه ها در شکل دهی و فرسایش هویت ملی تاکید داشته اند. با توجه به موارد فوق، هدف اساسی این مقاله بررسی میزان و نوع محتوای برنامه های مورد استفاده از رسانه های تلویزیون و ماهواره و اینترنت و میزان گرایش به هویت ملی شهروندان و نیز چگونگی رابطه بین متغیرهای فوق در جامعه آماری مورد مطالعه کاشان، به منزله شهری سنتی و در معرض نوگرایی، است. این پژوهش از نوع مطالعه پیمایش بوده است و داده های تحقیق با استفاده از روش پرسش نامه توام با مصاحبه جمع آوری شده است. برای سنجش متغیرهای اصلی و وابسته تحقیق از ده گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. اعتبار و روایی طیف با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی و با توجه به نتایج آزمون (۸۴/۰=a) تایید شده است. درمجموع، یافته های تحقیق و نتایج محاسبات آماری مربوطه رابطه معنی دار و مثبت بین میزان استفاده از تلویزیون و میزان گرایش به هویت ملی (۲۵۲/۰=Tb) و نیز رابطه معنی دار و منفی بین میزان استفاده از ماهواره و اینترنت با میزان گرایش به هویت ملی را به ترتیب با ۱۹۹/۰- و ۲۷۱/۰-=Tc در سطح اطمینان ۹۹% تایید کرده است. هم چنین، نتایج آزمون کای اسکوئر معنی داری رابطه بین نوع محتوای برنامه های مورد استفاده از تلویزیون و ماهواره و اینترنت با میزان گرایش به هویت ملی را تایید کرده است. نتایج تحلیل رگرسیون با ضریب بتای ۲۷۶/۰- تاثیر منفی متغیر میزان استفاده از ماهواره و با ضریب بتای ۲۶۸/۰ تاثیر مثبت میزان استفاده از تلویزیون در میزان گرایش به هویت ملی پاسخ گویان را نشان می دهد.

اینترنت, تلویزیون, رسانه های جمعی, ماهواره, هویت ملی