حمید قنبری - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی(ره)، قم، ایران.
سیدمحمد حیدری خورمیزی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی(ره)، قم، ایران

قاعده­ی «قبح عقاب بلا بیان» و اصل «جهل به قانون رافع مسئولیت نیست» یکی از قواعد و اصول مسلم در فقه امامیه وحقوق کیفری است، با توجه به اینکه در نگاه اولیه ظاهرا بین اطلاق قاعده و اطلاق اصل، تعارض وجود دارد، این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش برآمده که آیا اصل و قاعده با یکدیگر متعارضند؟ رابطه­ای بین این دو چیست؟ نگارندگان با تحلیل مستدل واژه­های کلیدی و مفاد قاعده و اصل، به این نتیجه رسیده­اند که برخلاف اصل که تخصیص بردار است؛ قاعده عقلی و آبی از تخصیص است. همچنین با تفسیر موسع از بیان و مضیق نمودن دامنه عدم البیان، اثبات وجوب تعلم احکام و قوانین مبتلابه، خارج دانستن مسئولیت­های غیر کیفری از شمولیت قاعده، عدم رافعیت جهل نسبت به مسئولیت­های غیر کیفری به طور مطلق و اثبات رافعیت جهل نسبت به مسئولیت کیفری در برخی موارد و... تحلیلی از رابطه بین قاعده و اصل ارائه نموده. وثابت شده که در صورت تعارض بین مصادیق مشترک قاعده و اصل، قاعده بر اصل حاکم است و در صورت اثبات عدم البیان جهل به حکم و قانون رافع مسئولیت است. البته به استثنای مسئولیت های مدنی و ضمان های غیر کیفری.

عقاب بلا بیان, جهل به قانون, مسئولیت, رافع مسئولیت, عدم بیان