کوروش جلالی - University of Hormozgan
علیرضا یاوری - University of Hormozgan
لیلا جعفری - University of Hormozgan
حسن مومیوند - Lorestan University

مریم نخودی (Teucrium polium L.) یکی از گیاهان دارویی با ارزش و متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) می­باشد که در سراسر کشور، از دشت­ها و نواحی پست تا ارتفاعات کوهستانی پراکنده می­باشد. در پژوهش حاضر، تعداد ۳۰ گیاه در مرحله گلدهی کامل، به­صورت تصادفی از رویشگاه جیرفت تهیه و به سه گروه ۱۰تایی تقسیم شده و پس از آن اقدام به جداسازی گل، برگ و ساقه هر گروه، جهت انجام آزمایش گردید. استخراج اسانس از هر اندام با سه تکرار و در هر تکرار ۲۰۰ گرم ماده گیاهی به­روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر، صورت گرفته و ترکیبات شیمیایی آنها با دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف­سنج جرمی (GC-MS) شناسایی گردید. عملکرد متوسط اسانس اندام­های مختلف گل، برگ و ساقه به­ترتیب ۲۵/۱، ۹۳/۰ و ۱۴/۰ درصد (وزنی/وزنی) به­دست آمد. اجزای شیمیایی شناسایی شده در گل، برگ و ساقه به­ترتیب ۵۹، ۵۶ و ۶۱ ترکیب بود. نتایج آنالیز ترکیب­های اسانس نشان داد توریول، آلفا- پینن، بتا- پینن، بتا- میرسن، دی­ال- لیمونن، المول و کاریوفیلن عمده­ترین ترکیب­های تشکیل دهنده اسانس گل و برگ بودند. در اسانس ساقه ترکیب­های توریول، المول، آگارسپیرول، کاریوفیلن، اسپاتولنول و کاریوفیلن اکساید به­وفور یافت شدند. اسانس گل و برگ غنی از هیدروکربن­های مونوترپنی و اسانس ساقه غنی از سسکویی­ترپن­های اکسیژن­دار بودند. ترکیب غالب و مشترک در اسانس اندام­های این گونه، توریول بود که در اسانس ساقه بیشترین و در گل کمترین مقدار مشاهده گردید. گل مریم نخودی، پتانسیل تولید اسانس بالاتری نسبت به سایر اندام­ها داشت. در نهایت، از تنوع شیمیایی در اسانس اندام­های مختلف این گیاه، می­توان جهت پیشبرد اهداف به­زراعی و به­نژادی در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی- بهداشتی استفاده نمود.  

: Essential oil, Phytochemical variation, Plant organ, Teucrium polium, Torreyol., اسانس, اندام گیاه, تنوع شیمیایی, توریول, مریم نخودی.