رضا رضالو - دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
اسماعیل معروفی اقدم - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
علی اصغر محمودی نسب - دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

  در شکل گیری معماری هر دوره از ادوار تاریخی ایران، علاوه بر عواملی همچون وضعیت جغرافیایی، اقلیم، فرهنگ، آموزه ها و احکام دینی نیز به نوبه خود در سبک ها و ویژگی های آن تاثیری مستقیم دارد. این تاثیرات در بناهای مذهبی، خصوصا در معماری بناهای آرامگاهی خود را بیشتر نشان می دهد و باید گفت که دو مقوله مذهب و معماری با یکدیگر ارتباط کامل دارند و آن ها را می توان امری جدایی ناپذیر از یکدیگر به شمار آورد. پژوهش حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانه های و بررسی های میدانی است، به منظور تبیین و شناسایی میزان تاثیر آموزه ها و احکام شیعی در معماری و هنرهای وابسته به آن در مقابر مربوط به اهل تشیع دوره قاجار آذربایجان غربی انجام شده و در این راستا در صدد بررسی میزان تاثیر آموزه های مذهب تشیع در ویژگی های معماری و تزئینات بناهای آرامگاهی آذربایجان غربی و ارتباط بین آموزه ها و احکام شیعی و هنر و معماری مقابر آذربایجان غربی بود. نتایج نشان داد که شیعیان به بناهای آرامگاهی خصوصا امام زادگان به مثابه مساجد می نگرند و حضور این دسته از بناها را در معماری اسلامی با توجه به نوع آموزه ها و احکام خود، امری بدیهی می پندارند. به طور کلی مذهب شیعه، مهم ترین تاثیرات را در کمیت و کیفیت معماری و تزئینات بناهای آرامگاهی دارد و همان طور که در بررسی مقابر شیعی آذربایجان غربی مشخص شده، این آموزه ها به طور آشکاری در احداث این دسته از بناها و تداوم حیات آن ها در طی ادوار؛ همچنین در حضور عناصر و مشخصه های معماری مقابر منطقه از جمله کاربرد مناره ها، استفاده از ضریح و منبر درون مقبره، به کارگیری شعائر مذهبی و کتیبه هایی با مضامین شیعی، اوج استفاده از تزئینات مفصل کاشیکاری، آیینه کاری و گچبری و حتی در وسعت این بناها نیز تاثیرات خود را نشان می دهد.

مقابر اسلامی, آذربایجان غربی, دوره قاجار, تجلی آموزه ها, اهل تشیع