محمدمهدی خطیب
سید سعید محمدی
سون لین چانگ
محمدحسین زرین کوب

گرانیتوئید تخت باز در شمال غربی بیرجند، در مجاورت مجموعه ای از سنگ های آذرآواری مرکب از توف، توف مارنی و برش رخنمون دارد. بر اساس مطالعات پتروگرافی و تجزیه عناصر اصلی، این توده آلکالی گرانیت تا گرانیت است. بافت های متداول در این سنگ ها، گرانولار، گرافیک، میرمکیتی، گرانوفیریک و پرتیتی است. کانی های سازنده اصلی شامل: فلدسپار پتاسیم (اورتوکلاز و میکروکلین پرتیتی)، کوارتز و پلاژیوکلازهای سدیک هست. بیوتیت تنها کانی مافیک این سنگ ها است. زیرکن، اسفن و اکسید آهن کانی های فرعی را می سازد. بیوتیت به کلریت و فلدسپار ها به سریسیت، کربنات کلسیم و کانی های رسی دگرسان شده اند. سن سنجی با روش زیرکن-اورانیوم-سرب، سن توده گرانیتوئیدی را ۶/۰±۷/۵۵ میلیون سال (اوایل ائوسن) تعیین نمود. این مجموعه سنگی از نظر شیمیایی دارای مقادیر بالای مجموع آلکالی ها، Fe/Mg، Ga/Al، Hf، REE (به جز Eu)، SiO۲ و Zr و مقادیر پایین Ba، CaO، MgO، P۲O۵ و Sr است. این ویژگی ها به همراه نمودارهای ژئوشیمیایی بیانگر این است که گرانیتوئید تخت باز از نوع A پس برخوردی (تیپ A۲) است. این مجموعه می تواند از ذوب پوسته قاره ای در یک سیستم کششی پس از برخورد بلوک های قاره ای لوت و افغان در خاور ایران مشتق شده باشد.

زیرکن-اورانیوم-سرب, سن سنجی, زیرکن, اورانیوم, سرب, آلکالی گرانیت, تخت باز, زمین درز سیستان