علی محمد میرجلیلی - استاد گروه علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران.
احمد زارع زردینی - دانشیار گروه علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران.
محمدمهدی خیبر - دانش آموخته دکتری علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

مدائن، منطقه ای ناشناخته یا کمتر شناخته در حوزه مطالعات حدیثی است که طی سده های دوم و سوم هجری، راویان شیعه و سنی با گرایش های گوناگون فقهی و کلامی را در خود جای داده است. خاندان های «بنو حکیم»، «بنو صدقه» و «بنو موسی» از جمله بیوت حدیثی شیعی مدائنی هستند. شناخت تعامل راویان یک دیار با دیگر مراکز حدیثی، حدیث پژوه را یاری می دهد تا میزان اثرپذیری یا اثرگذاری راویان یک منطقه از مناطق دیگر را برآورد کند و در صورت کمبود اطلاعات در مورد مذهب و گرایش فقهی یا کلامی آن منطقه، بتواند با بررسی مراودات حدیثی، بخش زیادی از زمینه ها و گرایشات حدیثی آنان را تخمین بزند. این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای سامان یافته، پس از بررسی خاندان های روایی شیعی حاضر در مدائن در قرن دوم و سوم هجری و شمارش تعداد روایات آن ها در کتب اربعه، به شیوه های دستیابی به ارتباط مراکز حدیثی پرداخته و به دست آورده که حوزه حدیثی مدائن با حوزه های حدیثی دیگری چون کوفه، بصره، واسط، بغداد، شام، خراسان، مصر و تفلیس ارتباط داشته است. در این میان، حوزه حدیثی شیعی مدائن با مراکز حدیثی کوفه، واسط و تفلیس ارتباط داشته، و در فضای حدیثی اهل سنت نیز، مرکز حدیثی مدائن با مراکز حدیثی بصره، واسط، بغداد، شام، خراسان و مصر در تعامل بوده است.

مدائن, روایت, بیت حدیثی, حوزه حدیثی, تعامل حدیثی, تاریخ حدیث, قرن دوم و سوم هجری