زهرا مکرمی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان
وحید رویانی - عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان

سه خشتی جزء یکی از انواع ترانه ها می باشد و نیز بخشی از ادبیات شفاهی قوم گرمانج به شمار می رود. سه خشتی معرف بر این است که زبان کرمانجی بیش از سایر لهجه های گردی به اصالت خویش پایدار و وفادار است. سه خشتی های شمال خراسان، غالب سه مصراعی و دارای هشت هجا می باشند. این ترانه ها به خاطر سه مصراعی بودن سه خشتی نامیده می شوند. سابقه ی سه خشتی ها به ادبیات پیش از اسلام بر می گردد، اما هنوز در شاخه ی ادبیات شفاهی منطقه ی شمال خراسان سروده و خوانده می شوند. هایکوهای ژاپنی و نوخسروانی ها، نزدیک ترین قالب شعری به این ترانه هاست. مضمون اصلی سه خشتی ها، برآمده از طبیعت، بیابان، دشت و دمن، صحرا و زندگی روزمره آدمی بر پایه تجربیات فردی و خاطرات قومی شاعران ناشناس بومی سروده شده اند. در حقیقت، معروف ترین و عمومی ترین شعری که در منطقه کرمانج نشین شمال خراسان سروده شده است، سه خشتی می باشد. سه خشتی کرمانجی پای بند به قید و بندهای نظام رسمی ادبیات نیست. سرزمین خراسان شمالی، دارای اقوامی با گویش های مختلف از جمله؛ گرد (کرمانج)، فارس، ترک و تات هر کدام به نحویی در فرهنگ و آداب و رسوم این خطه تاثیر بسزایی دارند. از دیرباز این اقوام در کنار هم به صورت مسالمت آمیز زندگی نموده اند. همین گستردگی فرهنگ و زبان های مختلف باعث به وجود آمدن ترانه های عامیانه با مضامینی نغز، زیبا و دلنشین شده است. عشق یکی از مضامین سه خشتی ها است و در عین حال این مضمون در تمام ابعاد زندگی کرمانج نمایان است. همچنین، سه خشتی ها زندگی ساده و بی آلایش قوم کرمانج را به وضوح نشان می دهند. سه خشتی ها، یادگار ادوار پیشین ما هستند که در واقع، غم ها، اندوه ها، بدبختی ها، پیروزی ها و شکست ها در هم تنیده ی مردمان را از درون دل حزن انگیز و شکسته شان به حنجره ی خسته خود سپرده اند.

ادبیات شفاهی، ترانه، سه خشتی، شمال خراسان