حسن زمانیان - دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
شهرام رحمانی - دانشجوی دکترا، گروه زمین شناسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
محمدرضا جان نثاری - دکترا، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
رضا زارعی سهامیه - دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
بهروز برنا - کارشناسی ارشد، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

کانسار مس طلادار لهنه در شمال باختر ایران، ۱۰۰ کیلومتری شمال استان زنجان قرار گرفته است. ناحیه معدنی لهنه بخشی از حوزه فلززایی پهنه طارم در پهنه ساختاری البرز باختری- آذربایجان است. وجود آثار معدنی بسیار، سرباره های ذوب، آثار فعالیت های معدنی (کند و کاوها از قبیل چاله اکتشافی،تونل) در محل قلعه ارمنی ها (توسط معدن کاران ارمنی) نشان دهنده مورد توجه بودن ذخیره معدنی لهنه توسط معدن کاران کهن بوده است. ۹ رگه سیلیسی طلادار در منطقه وجود دارد. دو رگه سیلیسی اصلی دارای طول ۵۰۰ متر و ستبرای یک متر (قابل دید در روی زمین) است. سنگ های منطقه به صورت رسوبی- آتشفشانی و آتشفشانی (توف، توف برش و تراکی آندزیت) و توده نفوذی (گرانودیوریت، کوارتز مونزونیت، مونزونیت) است. بر پایه مطالعات پتروژئوشیمیایی توده نفوذی از نوع I و ماگمای سنگ های گدازه های آتشفشانی از نوع آلکالن و ساب آلکالن هستند. از دید موقعیت زمین ساختی نیز مربوط به محیط فرورانش هستند. سنگ های توف برشی توسط توده نفوذی با ترکیب کوارتزمونزونیتی، قطع و دچار دگرسانی شده اند. از دگرسانی های مهم می توان به انواع سیلیسی، آرژیلی و سریسیتی اشاره کرد. کانی زایی اصلی طلا در سنگ های توف برش و مقدار کمی در سنگ های کوارتزمونزونیتی رخ داده است. کانی زایی از نوع شکافه پرکن، رگه- رگچه ای و برش های گرمابی است. بر پایه تجزیه نمونه های مینرالیزه، عیار طلا از دست کم ۰۰۲/۰ تا ۱۰ گرم در تن متغیر است. میانگین عیار طلا ۳۵/۴ گرم در تن است. از دید کانی شناسی، محدوده معدنی دارای کانی های فلزی (سولفیدی- اکسیدی) و غیرفلزی (سیلیکاتی و کربناتی) طی دو فاز درونزاد و برونزاد است. کانی های فلزی شامل ذرات طلا (به صورت آزاد در باطله سیلیسی و قابل دیدن در زیر میکروسکوپ و مطالعات SEM)، نقره (به صورت آزاد و درگیر در شبکه گالن و تتراهدریت) پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، گالن، اسفالریت و تتراهدریت است. کانی های غیرفلزی یا باطله شامل کوارتز، فلدسپار قلیایی گرمابی (آدولاریا)، سریسیت، کانی های رسی، کلسیت، و به مقدار کم باریت است. بر پایه مطالعات ژئوشیمیایی (جدول همبستگی عناصر، نمودار خوشه ای، شکل فضایی تجزیه فاکتوری) طلا با عناصر نقره (۷۸/۰)، مس (۸۱/۰)، آرسنیک (۷/۰)، سرب (۶۴/۰)، روی (۶/۰)، گوگرد (۴/۰)، بیسموت (۴۵/۰)، اورانیم (۳/۰) و مولیبدن (۲۵/۰) دارای همبستگی معنی داری است. این همبستگی ژئوشیمیایی با شواهد کانه‎نگاری (پاراژنز و توالی پاراژنزی کانی ها) و مطالعات SEM همخوانی دارد. مطالعه میانبارهای سیال روی سیال های اولیه درشت (بزرگ تر از ۲۰ میکرون) و غنی از مایع در کانی کوارتز (همراه و همزاد با کانی های سولفیدی و میزبان ذرات طلا) انجام گرفت. داده های میانبارهای سیال، دمای میان ۱۲۵ تا ۲۹۰ درجه سانتی گراد و شوری میان ۱ تا ۵/۶ درصد وزنی NaCl و ژرفای کمتر از ۱۰۰۰ متر را نشان می دهد. شواهد میانبارهای سیال پدیده های سرد شدگی، مخلوط شدن با آب های جوی و جوشش، تشکیل سیال های با شوری و چگالی بالا را در کانسار لهنه را نشان می دهد. از شواهد جوشش وجود کانی آدولاریا، کلسیت، کوارتز تیغه ای و برش های گرمابی است. شواهدی از جمله حضور بافت های اپی ترمال نواری، شانه ای، تیغه ای، برش گرمابی و دگرسانی سریسیتی و وجود کانی های سولفیدی گالن، اسفالریت، کالکوپیریت، تتراهدریت و شواهد میانبارهای سیال (دما، شوری، دانسیته، میانبارهای غنی از بخار) گویای ماهیت اپی ترمال سولفیداسیون متوسط است.

اپی ترمال, طلا, میانبار سیال, دگرسانی, ژئوشیمی, کانسار لهنه