فتحیه فتاحی زاده - استاد دانشگاه الزهراءعلیها السلام
مرضیه محصص - استادیار دانشگاه شهید بهشتی
فرشته معتمد لنگرودی - کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراءعلیهاالسلام (نویسنده مسوول)

خطبه فدک یکی از مهم­ترین سخنان حضرت زهرا۳در هدایت جامعه نوپای اسلامی محسوب می­شود. حضرت۳ در این خطبه ضمن دادخواهی از حق خویش به قصور اهل سقیفه نسبت  به غصب خلافت مسلمانان پرده برمی­دارد. از آنجا که این خطبه با قرآن تعامل تنگاتنگ دارد و مولفه­های اجتماعی در آن نمود خاصی دارد، این پژوهش به دنبال بررسی قرآنی مولفه­های اجتماعی در خطبه فدک با رویگرد «تحلیل محتوای مضمونی» است. بدین منظور موضوعات این خطبه استخراج شده و سپس با تحلیل این موضوعات مولفه­های قرآنی اجتماعی آن تبیین شده است. در مرحله بعد بسامد این مولفه­ها و فراوانی هر یک در نمودار درج شده است. در تحلیل محتوای مضمونی خطبه، عناصر ادبی، اسلوب کلام، مخاطبان و فضای صدور کلام حضرت زهرا۳ نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. با توجه به این که در میان مولفه­ها، مولفه اعتقادی از بسامد بیشتری برخوردار است، به نظر می­آید اهتمام حضرت زهرا۳ بر اصلاح اعتقادات مخاطبانش بوده و اولویت اساسی جامعه آن روز، مهندسی اعتقادیشان بوده است. همچنین با توجه به شرایط ایراد این خطبه، مخاطبان حضرت۳ افرادی آشنا به اسلام بودند؛ لیکن به لحاظ اعتقادی اندیشه درستی نداشتند. به همین دلیل حجم بیشتر خطبه را مولفه اعتقادی دربرگرفته است. لذا اولین اصل اساسی که باید در جامعه اسلامی حاکم شود، تبیین درست اعتقادات است.

حضرت زهراعلیها السلام, قرآن, خطبه فدک, مولفه های اجتماعی, تحلیل محتوای مضمونی