قاسم نباتیان - دانشجوی دکترا، بخش زمین شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
مجید قادری - دانشیار، بخش زمین شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت، از ذخایر مهم عناصر خاکی کمیاب به شمار می روند. کانی زایی عناصر خاکی کمیاب در ناحیه زنجان، همراه با کانسارهای مگنتیت- آپاتیت سرخه دیزج، علی آباد، مروارید، ذاکر، اسکند و گلستان آباد دیده می شود. این ناحیه از دید ساختاری در پهنه البرز باختری- آذربایجان و زیرپهنه طارم قرار دارد. بیشتر سنگ های ناحیه، مربوط به واحدهای گدازه ای ائوسن و شامل الیوین بازالت، تراکی آندزیت، آندزیت و به مقدار فراوان سنگ های آذرآواری به ویژه توف است که در طی ائوسن بالایی توسط توده های نفوذی با ترکیب میکروکوارتزدیوریت پورفیری و کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت قطع شده اند. کانی زایی مگنتیت- آپاتیت ناحیه زنجان در ارتباط با سنگ های نفوذی با ترکیب کوارتزمونزونیت تا کوارتزمونزودیوریت است و بیشتر به شکل رگه ای و داربستی (رگه- رگچه های نامنظم مگنتیت- آپاتیت) دیده می شود. در همه کانسارهای مگنتیت- آپاتیت ناحیه، بلورهای آپاتیت همراه با مگنتیت است و اندازه آنها در برخی موارد به بیش از ۲۰ سانتیمتر می رسد. مونازیت مهمترین کانی عناصر خاکی کمیاب در این ذخایر است که به صورت میانبار(انکلوزیون) در آپاتیت تمرکز پیدا کرده است. محتوای مجموعREE  در کانی آپاتیت این کانسارها ۴/۰ تا ۶/۱ درصد است. مطالعات انجام‎شده، بیانگر غنی شدگی این کانسارها از عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد کانی سازی مگنتیت- آپاتیت در ناحیه زنجان از ماگمای کوارتزمونزونیتی با ترکیب کالک آلکالن که در موقعیت زمین ساختی کمان های ماگمایی قرار دارد، تشکیل شده است. با توجه به بررسی های انجام‎شده در ناحیه زنجان، کانسارهای مگنتیت- آپاتیت این ناحیه در گروه پتانسیل های مهم تمرکز REE در ایران به شمار می آیند.

کانی زایی مگنتیت- آپاتیت, البرز باختری- آذربایجان, عناصر خاکی کمیاب, کالک آلکالن, زیرپهنه طارم