مرتضی خلعت بری جعفری - استادیار، پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
مسلم غنی - کارشناسی ارشد، پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

در شمال خاوری ایران، در شمال باختری شهرستان سبزوار، توالی خروجی افیولیتی و سری سوپراافیولیتی رخنمون دارند که دارای میان لایه های سنگ آهک پلاژیک با سن کرتاسه بالایی هستند. توالی خروجی دربردارنده برش و توف هیالوکلاستیک همراه با روانه صفحه ای در بخش زیرین، گدازه بالشی آفیریک حفره دار در بخش میانی و سنگ های آتشفشانی-رسوبی در بخش بالایی است. سری سوپراافیولیتی نیز دربردارنده تناوبی از رسوبات ولکانوژنیک، توربیدایتی و گدازه است. بررسی تجزیه های شیمیایی نشان از همبستگی ژئوشیمیایی گدازه های بخش بالایی این توالی و گدازه های سری سوپراافیولیتی دارد. این گدازه ها ویژگی های کالک الکالن دارند و در الگوهای نمودارهای عنکبوتی تهی شدگی واضح از Nb و تهی شدگی معین ازZr  و Ti نشان می دهند. در نمودارهای تکتونوماگمایی نیز در قلمرو مناطق فرورانش واقع شده اند که گویای تشکیل آنها در بالای صفحه فرورونده است. تغییرات ناچیز عناصر کمیاب خاکی سنگین در الگوهای نمودارهای عنکبوتی را می توان به ذوب بخشی یک گوه گوشته ای تهی شده نسبت داد که تحت ترکیبات فرورانش (سیالات- مذاب) برخاسته از صفحه فرورونده از LILE غنی شده اند. در مقایسه، روانه صفحه ای و گدازه بالشی بخش های زیرین و میانی توالی خروجی، دارای تمایل OIB بوده و فاقد تهی شدگی از عناصر Nb،Zr  و Ti هستند. نمودارهای عنکبوتی این سنگ ها دارای الگوهای  غنی شده از عناصر کمیاب هستند که معرف ذوب بخشی کم منبع گوشته ای غنی شده و گارنت دار است. به نظر می رسد که حوضه حاشیه ای کمانی -که افیولیت سبزوار در آن شکل می گرفت- مواجه با دوره ای از کشش، کافتی شدن و یا بازگشت به عقب صفحه فرورونده شده است. این فرایند سبب شد تا یک حوضه پشت کمانی در مجاورت کمان تشکیل شود. در این مرحله، فعالیت ماگمایی کمانی متوقف و امکان صعود دیاپیرهای گوشته ای فراهم شد. به نظر می رسد که توالی خروجی رخنمون یافته در شمال باختری سبزوار در موقعیت گذر از یک حوضه حاشیه ای کمانی به پشت کمان، طی کرتاسه بالایی شکل گرفته است. 

سوپراافیولیت, کالک الکالن, گدازه بالشی, دیاپیر, فرافرورانش(سوپراسابداکشن)