مریم بیاتی خطیبی - عضو هیات علمی دانشگاه تبریز

تراس­ های رودخانه ای(۱) از اجزاء مهم چشم اندازهای طبیعی و از عناصر مهم و کلیدی در بررسی ویژگی های ژئومورفیک پدیده های رودخانه ای، در مقیاس منطقه ای و محلی و نحوه تغییرات توان رودخانه ها در رابطه با عوامل مختلف، در سیر زمان محسوب می شوند. این پدیده ها به عنوان اشکال رودخانه ای، معرف سطح آبهای جاری در گذشته و عملکرد رودخانه در پاسخ به انواع تغییرات رخداده در خصوصیات عوامل متعدد هستند. در رابطه با نحوه فعالیت فرایندها و تحت تاثیر بروز تغییرات و آشفتگی ها در شرایط حاکم، رودخانه گاه مجبور می شود که بستر خود را برش دهد و نیمکت های موازی با نیمرخ طولی خود پدید آورد.(۲) تراس­ های رودخانه ای که ارائه دهنده تغییرات متوالی در بستر جریان رودخانه ها می باشند، در واقع بهترین وسیله جهت بررسی تاریخ گذشته مناطق از نظر نوع تغییرات رخداده و نحوه عکس العمل رودخانه ها نسبت به وقوع چنین تغییراتی در مقاطع زمانی مختلف به شمارمی آیند. با توجه به چنین ویژگی مهم پدیده های یاد شده از موضوعات مطرح و مورد بررسی در علوم مختلف زمین، به ویژه علم ژئومورفولوژی و خاک شناسی هستند. برای علم خاک شناسی، تراس ها عبارتند از: سطوح هموار با شیب ملایم و متشکل از سنگ ریزه های ناهمگن هستند که حضور آنها در کنار رودخانه ها، مکان نسبتا با ثباتی را برای تشکیل خاک فراهم می سازند.(۳) برای علم ژئومورفولوژی، تراسهای رودخانه ای به عنوان مهمترین اشکال ژئومورفولوژی حاصل عملکرد جریانهای آبی هستند که تشکیل آنها به موجب تاثیر نوسانات و تغییرات عوامل مختلف، مانند تغییر در انرژی عوامل مورفودینامیک صورت گرفته است . تراس­های  رودخانه ای که به واسطه تناوب درفرایندهای تخریب و ترسیب در رودخانه ها تشکیل و تکوین یافته اند (۴) معمولا به صورت بریدگی های شیب در طرفین سواحل رودخانه ها و یا فقط در یکی از کناره آنها مشاهده می شوند.(۵) به طورکلی می توان گفت که تشکیل تراسها در اطراف بستر رودخانه ها، حاکی از انجام تنظیمات و تغییرات در نیمرخ طولی رودخانه ها در پاسخ به تغییر در نوع و میزان داده ها و ستاده های مربوط به مکان و زمان ویژه و تکوین نیمرخ طولی رودخانه، در جهت انطباق با شرایط جدید است. علیرغم اهمیت و تاثیر عمده فعالیت های تکتونیکی بر روی آبرفتهای رودخانه ای و تشکیل تراس­ها، پژوهش­ های صورت گرفته در این زمینه بسیار ناچیز بوده است. وجود تفاوت در شکل کانالها و تنوع در عکس العمل رودخانه ها (با توجه تفاوت در میزان دبی، نوع و مقدار بار بستری) نسبت به چنین فعالیتهایی شاید عمده ترین دلایل پیچیده شدن موضوع و درنتیجه کم شدن تعداد پژوهش دراین زمینه بوده است .