حسین حاتمی نژاد - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز

شهر مشهد از قدیم الایام دارای اقتصادی متاثر از شرایط طبیعی منطقه (وجود خاک زراعی مناسب، معادن مختلف و غیره) و همچنین ناشی از اوضاع عمومی اقتصاد سیاسی کشور بوده است. «درقرن سوم هجری به قول یعقوبی نوغان(هسته اولیه شهرمشهد) شهربزرگی بود که به تهیه و ساختن ظرفهای سنگی شهرت داشت. وی نوغان را محل فروش فیروزه و سنگ مرمر سبز ذکر می کند که از کوه های اطراف استخراج می گردید» (لسترنج، ۱۳۷۶:۴۱۵) همچنین مقدسی در اواخر قرن سوم از بازارهای شهر تابران (شهرطوس فعلی که حومه مشهد امروز است) یاد می کند که متاع بسیار داشت.(همانجا) رشد اقتصادی شهرمشهد عمدتا از دوره صفوی آغاز می گردد. نخستین شاه این سلسله اسماعیل اول،( ۳۰-۹۰۷ ه/۲۴-۱۵۰۱) مذهب تشیع را به عنوان دین رسمی کشور قرارداد و با چنین وضعیتی توجه به شهرهای مذهبی کشور به ویژه مشهد افزایش یافت و اهمیت این شهر در زمان جانشینانش ادامه یافت .  (The Encyclopaedia of Islam,۱۹۹۱,۷۱۴) با اصطلاحات شاه عباس اول صفوی و اقدامات او در جهت بهبود و احیای راه ها و ساخت و تعمیر کاروانسرهای بین راهی و ایستگاه های امنیتی رونقی در تجارت عصرصفوی ایجاد گردید و مشهد که مورد توجه سلاطین شیعه مذهب صفوی قرارداشت از این قاعده مستثنی نبود.(طاهرنیا،۱۳۷۶:۱۷۵) جورج تامپسون بازرگان انگلیسی در سال ۱۱۵۳ ه ق در زمان حکومت نادرشاه افشار درباره اقتصاد شهرمشهد می نویسد: مشهد شهر آبادی است و بازرگانی در آنجا رونق بسزایی دارد. همه روزه کاروان هایی از بلخ، بدخشان، قندهار، هندوستان و هر گوشه ای از خاک ایران به مشهد وارد می شوند. بازارهای بزرگ و خوش ساخت این شهر مالامال از کالاهای گرانبهاست و گروه زیادی از سوداگران ملتهای گوناگون در اینجا گرد آمده اند.(افشارسیستانی، ۱۳۷۸:۳۳۸) وی تعداد کاروانسراهای این شهر را ۹۰ باب ذکر کرده است. (لاکهارت،۱۳۴۵:۱۳۶)