فرح ناز کریم زاده - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
محمد حسین آدابی - دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

     توالی های رسوبی آواری و کربناتی سازندهای سرخ شیل و شتری به ترتیب به سن تریاس پیشین و میانی و با مجموع ستبرای ۸۷۰ متر در ناحیه بهاباد، شهرستان بافق در ایران مرکزی به صورت هم شیب و تدریجی بر روی یکدیگر قرار دارند. توالی سنگ های شیلی، سیلتستونی و ماسه سنگی سرخ شیل به تدریج به رخساره آهک های دولومیتی شده مربوط به پهنه کشندی سازند شتری ختم می شوند. توالی ستبر لایه تا توده ای سنگ های به طور عمده دولومیتی سازند شتری نیز به صورت تدریجی توسط آهک های نازک تا ستبر لایه به نام عضو آهک اسپهک پوشیده شده اند. در مطالعات سنگ شناسی چهار نوع مختلف دولومیت (از نظر شکل و اندازه بلورها، پراکندگی اندازه بلورها در متن سنگ و اشکال مرزهای بلوری) تشخیص داده شده است. دولومیت نوع یک، در شرایط دمای سطحی و در مراحل اولیه رسوبگذاری تشکیل شده و دولومیت دیاژنتیکی اولیه به شمار می آید. سایر دولومیت ها به ترتیب درشت شدن اندازه بلور آنها، در محیط های کم ژرفا تا ژرف تدفینی تشکیل شده اند. تغییر ترکیب سیال های دولومیت ساز در طی مراحل گوناگون دیاژنز (اولیه تا تاخیری) سبب چنین تنوعی درتشکیل دولومیت های این سازند شده است. بر اساس مطالعات زمین شیمیایی (تجزیه های عنصریFe , Na , Sr , Mg ,Ca  و Mnو ایزوتوپی  ) و) تشکیل این دولومیت ها به طور عمده در محیط کاهیده و طی افزایش تدریجی دما در مراحل مختلف تدفین رخ داده است. منبع اصلی تامین یون منیزیم در مورد دولومیت های بسیار دانه ریز اولیه آب دریا و در مورد سایر انواع دولومیت ها دیاژنز کانی های رسی لایه های زیرین (سازند سرخ شیل) و شوراب های حوضه ای پیشنهاد می شود. نتایج مطالعات XRD وXRF بر روی کانی های رسی کلریتی و مونت موریلونیتی سازند سرخ شیل حاکی از کاهش به ترتیب ۳۶ و ۸۴ درصدی محتوای MgO در مقایسه با کانی های رسی استاندارد مشابه است. این کاهش نشانه دیاژنز کانی های رسی موجود در شیل ها و خروج منیزیم در نتیجه فشردگی لایه های بالایی است که تامین کننده بخشی از Mg برای دولومیتی شدن کربنات ها بوده است. با اندازه گیری مقدار کربن آلی در دولومیت ها و آهک ها مشخص شد که تمرکز این ماده در دولومیت ها چندین برابر آهک ها می باشد. این مطلب گویای مستعد تر بودن آهک های غنی از مواد آلی برای فرایند دولومیتی شدن است. در این سازند ساختارهای زیستی چون استروماتولیت ها در به دام انداختن مواد آلی نقش مهمی داشته اند. دمای تشکیل دولومیت های اولیه (Early diagenetic) سازند شتری حدود ۳۹ درجه سانتی گراد و دولومیت های ثانویه (Late  diagenetic) ۱۷۹ درجه سانتی گراد محاسبه شده است.  

سنگ نگاری, زمین شیمی, دولومیت, سازند شتری, ایران مرکزی