وحید حسینی تودشکی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه زمین شناسی, تهران, ایران
محسن پورکرمانی - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، گروه زمین شناسی، تهران، ایران
مهران آرین - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه زمین شناسی, تهران, ایران
خسرو خسروتهرانی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه زمین شناسی, تهران, ایران

رودخانه ها مهم ترین زمین منظرهای موجود در سطح زمین هستند که تجزیه آنها به عنوان یک ابزار با ارزش در بررسی های زمین ساختی مربوط به چند هزار سال تا دو میلیون سال گذشته شناخته شده است. رودخانه قزل اوزن به عنوان یکی از طولانی ترین سامانه های رودخانه ای در کشور به تغییرشکل های زمین ساختی به خوبی پاسخ داده است. با کشف و توصیف ناهنجاری های ژئومورفیک در طول رودخانه قزل اوزن و همخوانی آنها با ساختارها خواهیم توانست نقش ساختارها در ایجاد دگرشکلی های فعال را مشخص کنیم. انحنای شدید و ناگهانی برای جریان رودخانه،  تغییرات ناهنجار سینوسیتی رودخانه و وجود Knickpointها بر روی نیمرخ طولی رودخانه از جمله ناهنجاری های ژئومورفیک مرتبط با ساختارها هستند. انحنای مسیر رودخانه و تغییرات ناهنجار سینوسیتی رودخانه بر روی تصاویر ماهواره ای شناسایی و با مشاهدات روی زمین تایید شده اند. Knickpointها بر روی نیمرخ های طولی رودخانه  مشخص شده اند و اثرات سنگ شناسی در ایجاد آنها بررسی شده است به گونه ای که فقط Knickpointهایی در نظر گرفته شده که بر اثر ساختارها ایجاد شده اند. نیمرخ های طولی رودخانه از مدل ارتفاع رقومی (DEM) به دست آمده اند. ناهنجاری های یاد شده سپس با ساختارهای استخراج شده از نقشه های زمین شناسی انطباق داده شده و به این ترتیب ساختارهای موثر در ایجاد ناهنجاری های ژئومورفیک شناسایی شده اند. منطقه مورد بررسی در پهنه های سنندج - سیرجان, ایران مرکزی و البرز باختری واقع شده است. در پیرامون رودخانه قزل اوزن، سنگ های مارن، ماسه سنگ، لای سنگ، آهک ، توف، آگلومرا و سنگ های آتشفشانی به طور گسترده ای رخنمون دارند. این سنگ ها، متعلق به سازندهای قم، سرخ زیرین، سرخ بالایی و سازندکرج هستند. انحنای رودخانه قزل اوزن در نواحی کوه پلنگی، جلودارلو، چم و ینگجه بررسی شده است. تغییرات ناهنجار سینوسیتی رودخانه در نواحی جمعه لو، گل قشلاق، آرموتلو، کوه قراول، قافلانکوه و کوه پاجدار مطالعه شده است. در نواحی شریف آباد، ایمیر، کوه قراول و کوه پاجدار، Knickpointها بر روی نیمرخ طولی رودخانه قزل اوزن تشخیص داده شده اند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که  چین های با روند شمال باختری – جنوب خاوری و شمال خاوری- جنوب باختری بیشترین تاثیر را در انحنای مسیر رودخانه قزل اوزن داشته اند. ناهنجاری های ژئوموفیک دیگر بر اثر عملکرد گسل های با روندهای شمال باختری- جنوب خاوری،  شمال خاوری- جنوب باختری، شمالی- جنوبی و خاوری-  باختری پدید آمده اند بویژه در مواردی که گسل های با روند شمال باختری- جنوب خاوری و شمال خاوری- جنوب باختری یکدیگر را قطع کرده اند. بنابراین فعال ترین روندهای ساختاری در پیرامون رودخانه قزل اوزن عبارتند از روندهای شمال باختری- جنوب خاوری،  شمال خاوری- جنوب باختری، شمالی- جنوبی و خاوری-  باختری که بیشتر  با روند شکستگی های موجود در پی سنگ ایران زمین نیز برابر هستند. با این روش چین ها و گسل های فعال در ناحیه شناسایی شده اند.

ساختارهای فعال, رودخانه قزل اوزن, ناهنجاری های ژئومورفیک, زمین ساخت فعال