سعیده علی کائی - دکتری شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
بهناز امین زاده گوهرریزی - گروه معماری و شهرسازی دانشگاه تهران پردیس هنرهای زیبا- شهرسازی

چکیده: باوجود اقبال مجدد رهیافت راهبردی در اواخر دهه نود میلادی و اهمیت مفاهیم حاکم بر آن به عنوان یک نظریه رویه ای، تاثیر این رهیافت بر چگونگی پیمایش فرایند طراحی شهری به روشنی تدقیق نشده است. براین اساس پژوهش حاضر تلاشی برای شناسایی معیارها و شاخص های موثر بر پیمایش فرایند طراحی شهری مبتنی بر رهیافت راهبردی و اولویت بندی کاربست این مفاهیم در پروژه های طراحی شهری ایران است. به منظور دستیابی به اهداف مذکور ابتدا با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی جریان های موثر بر رهیافت راهبردی، مفاهیم اساسی این رهیافت و چگونگی کاربست آن در فرایند طراحی شهری در قالب چارچوب ارزیابی تدقیق شده است. چارچوب ارزیابی پیشنهادی با تدوین معیارها و شاخص های موثر بر پیمایش فرایند، زمینه را برای تحلیل کیفی محتوای پروژه های منتخب و اولویت بندی شاخص ها و معیارهای پژوهش در نرم افزار SPSS ۲۶ و با استفاده از آزمون فریدمن فراهم می آورد. یافته های پژوهش نشان می دهد معیارهای مشارکت عمومی و مناسبات قدرت و شاخص های مرتبط با آن، کمترین اهمیت را داراست، که این امر خود به سبب اشتراک برخی از شاخص ها با شاخص های معیارهای زمینه گرایی، انعطاف پذیری، مساله گرایی و مداخله چندسطحی به کاهش امتیاز معیارهای مذکور نیز انجام شده است. برداشت نخبه گرایانه حرفه مندان از مفهوم مشارکت و مناسبات قدرت باعث شده این دو معیار تنها در سطح گفتار در پروژه ها لحاظ شده و کاربست شاخص های تبیین کننده آنان عملا مغفول باقی بماند. براین اساس باوجود حضور مفهوم مشارکت عمومی در پروژه های طراحی شهری ایران، به دلیل فقدان فرایند یادگیری اجتماعی و عدم توجه به مناسبات قدرت و نقش غیر قابل انکار آن در هدایت فرایند طراحی شهری، شاخص های تبیین کننده این دو مفهوم با چالش های اساسی برای کاربست در پروژه های منتخب روبرو شده است و فرایند طراحی شهری را تنها به جنبه های علمی و تکنوکراتیک فضا محدود نموده و جنبه های اجتماعی و دموکراتیک فضا را مورد توجه قرار نداده است.

رهیافت راهبردی, فرایند طراحی شهری, شاخص و معیار, اولویت بندی, پروژه های طراحی شهری ایران