فاطمه رهبری - دانشجوی تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
حکیمه السادات شریف زاده - نویسنده مسئول: دانشیار، گروه علوم تربیتی، دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
میمنت عابدینی بلترک - استادیار، گروه علوم تربیتی، دکتری مطالعات برنامه درسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

هدف از پژوهش حاضر، واکاوی مولفه­های هویت­یابی در نظریه­ «انسان به منزله عامل» است. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحلیلی استنتاجی انجام شد. این نظریه در انسان شناسی، تصویر انسان در قرآن را به عنوان سخت هسته توصیف نموده است. طبق این نظریه­، اعمال فرد هویت او را می­سازد. هر فرد به تناسب عمل خویش و تعامل با محیط پیرامونش، هویت معینی را در وجود خویش می­آفریند. با توجه به کوشش فلسفی نظریه انسان به منزله عامل، در جهت تبیین ماهیت آدمی و استنتاج مبادی عمل از آیات قرآن، در این نظریه به واکاوی مولفه­های هویت­یابی پرداخته شد. طی این واکاوی، از مبادی شناخت، میل و اراده، عمل و آثار عمل، چهار مولفه­ خودآگاهی، ارزشمندی، وحدت و اقتدار استخراج گردید. از مولفه­ خودآگاهی، دو شاخص «معرفی خود و توصیف احساسات، هیجانات، نیازها، علاقه مندی­ها، توانمندی­ها» و «خودارزیابی» استنتاج شد. مولفه­ ارزشمندی نیز، از طریق «دیگر ارزیابی» و پی بردن فرد به «شباهت و تفاوت با دیگران» ارزش هویتی را محقق می­سازد. با توجه به مواجهه­ فرد با تکثر و تنوع موقعیت­هایی زندگی، «اولویت بندی امور» موجب وحدت و انسجام درونی می­شود. از طرفی هویت فردی اجتماعی در جریان «مشارکت در فعالیت جمعی» به عنوان یکی از شاخص های مولفه وحدت، شکل می­گیرد. علاوه براین سه مولفه، اقتدار هویتی با «انتخاب و تصمیم گیری» و درنظرگرفتن «اثر و نتیجه عمل» ظهور پیدا می­کند.

هویت, هویت یابی, نظریه انسان به منزله عامل, شناخت, میل, اراده