غلامعلی مقدم

در روایات اسلامی سایه شاخص معیار تعیین زمان برخی عبادات معرفی شده است. با توجه به اختلاف تعبیر در روایات سه دیدگاه فقهی در مسئله مطرح است: دیدگاه اول دو هفتم سایه شاخص را برای نافله ظهر و چهار هفتم را برای نافله عصر برگزیده است. دیدگاه دوم از رسیدن سایه به مثل و مثلین به ترتیب برای نافله ظهر و عصر دفاع کرده و دیدگاه سوم زمان داشتن نوافل را امری مستحب می داند. بر اساس قواعد فهم متعارف از ظاهر روایات، تساوی قامت با هفت قدم و تفسیر ذراع به دو قدم و نیز اشکالات وارد بر دیدگاه دوم و سوم، ما در رویکرد فقهی دیدگاه اول را ترجیح داده ایم و در رویکرد کلامی، اشکالاتی چون تعارض علم و دین، یا بی توجهی فقه به مسلمات علم تجربی و... را که براساس پذیرش سایه به عنوان معیار و با توجه به نسبیت و عدم قرار سایه، ممکن است القا شود، با روش توصیفی - تحلیلی پاسخ گفته و نشان داده ایم که تعیین این معیار در فقه اسلامی نه تنها با مسلمات علم تجربی منافات ندارد، بلکه با مشاهدات علمی درباره واقعیت گردش زمین و پیدایش سایه ها هماهنگ و خود بهترین و دقیق ترین فرض ممکن در این باره است.

سایه شاخص, تعارض علم و دین, وقت نوافل, پیدایش سایه ها