میرزاابوالقاسمی محمدصادق - دانشگاه شیراز، دانشکده هنر و معماری
حسنعلی پورمند - تربیت مدرس، گروه هنر
محمود طاووسی - تربیت مدرس، گروه هنر

مهر خاتم در اواخر سال ششم یا اوایل سال هفتم هجری برای ممهور کردن نامه­های پیامبر به حکام سرزمین­های همجوار، ساخته و پرداخته شد. این مهر ظاهرا از نوع انگشتری­ و شکل صفحه نگین آن مدور بوده است و بر آن در سه سطر عبارت «محمد رسول­الله» را نقش کرده بودند؛ جنس و نگین آن نیز از سنگ حبشی تا انواعی از فلزات چون مس و آهن و نقره روایت شده است. پس از وفات پیامبرص این مهر ابتدا به ابوبکر و سپس عمر و عثمان رسید و آن ها نیز نامه­ها و مکاتبات خود را بدان اعتبار می­بخشیدند. مهر خاتم در حدود سال سی­ام هجری در چاه اریس(نزدیکی مدینه) افتاد و دیگر به­دست نیامد، اما عثمان نظیرش را ساخت و مهر معمول خلافت داشت. با این حساب جز نامه­های شخص پیامبرص، بخشی از نامه­های خلفای راشدین نیز ممهور به مهر حقیقی پیامبرص بوده است؛ مکاتباتی که اگر نمونه­ای اصیل از آن ها به­دست آمده بود، لااقل اثر مهر خاتم را به ما نشان می­داد. اوصاف این مهر در متون متقدم اسلامی نشان از نخستین اقدامات و ضروریات تشکیل نظام دیوانی در صدر اسلام است؛ همچنین استفاده از نوشتار جای تصویر، شکل مدور، ترکیب سه­سطری، و شعارهای مذهبی از این جا در مهرهای اسلامی تجربه شده و در سراسر دوران تاریخی اسلام تداوم یافته است. ویژگی­های مهر خاتم در مقاله پیش رو با روش تحقیق تاریخی- توصیفی، بررسی و تحلیل شده است.    

خاتم پیامبرص, مهر, آداب مهرنویسی, دوران اسلامی