علی اصغر انواری رستمی - استاد گروه بازرگانی مالی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
زهره محمدی شاد - دانشجوی دکتری حسابداری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
احمدرضا معروفی - دانشجوی دکتری حسابداری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

اثر چرخ‎دنده­ای زمانی رخ می­دهد که انحراف مساعد (نامساعد) از عملکرد بودجه‎‎شده، موجب افزایش (کاهش) عملکرد بودجه‎شده دوره آینده ­شود. هدف این مقاله، بررسی وجود اثر چرخ‎دنده­ای در سود بودجه‎شده شرکت­های پذیرفته‎شده در بورس اوراق بهادار تهران است. فرض می‎شود پیش‎بینی سودی که شرکت‎های عضو بورس اوراق بهادار تهران ملزم به افشای آن هستند، بازتابی از اهداف عملیاتی تعیین‎شده و بودجه داخلی شرکت است و شرکت با افشای چنین اطلاعاتی، در واقع ابزار کنترل بودجه‎ای خود را در اختیار بازار قرار می­دهد. نمونه آماری پژوهش شامل ۳۲۵ شرکت پذیرفته‎شده در بورس اوراق بهادار تهران، طی سال­های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ می­شود. شواهد نشان می‎دهد انحراف از اهداف بودجه‎شده در سال جاری، بر اهداف بودجه‎شده سال بعد اثر می­گذارد؛ یعنی اثر چرخ‎دنده‎ای مشاهده می‎شود و انحراف مساعد از اهداف تعیین‎شده نسبت به انحراف نامساعد، بر تغییرات اهداف بودجه‎شده دوره آتی اثر بیشتری دارد؛ به بیان دیگر، اثر چرخ‎دنده­ای نامتقارن است.

اثر چرخ‎دنده ای نامتقارن, انحراف از بودجه, پیش‎بینی سود هر سهم, سود بودجه‎شده هر سهم