نادر شهبازی - Department of Plant Breeding, Faculty of Crop Sciences, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, sari
سیدکمال کاظمی تبار - Department of Plant Breeding, Faculty of Crop Sciences, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, sari
غفار کیانی - Department of Plant Breeding, Faculty of Crop Sciences, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, sari
علی پاکدین - Agricultural Genetics and Biotechnology Research Institute of Tabarestan, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, sari
پویان مهربان - Department of Basic Sciences, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, sari

دانه کنجد بدلیل دارا بودن پروتئین و اسیدهای چرب غیراشباع و متابولیت­های ثانویه­ای چون لیگنان­ها، منبع مناسبی برای مصرف غذایی و سلامتی می­باشد. شوری خاک و آب یکی از مهم­ترین عوامل محدود­کننده رشد این گیاه زراعی می­باشد. با بررسی واکنش­های فیزیولوژیکی مرتبط با تحمل شوری در بین ارقام و توده­های محلی مختلف می­توان ارقام متحمل و حساس را گزینش و در برنامه­های اصلاحی و توسعه کشت و کار این دانه ­روغنی مهم به کاربرد. برای این منظور واکنش­های فیزیولوژیکی در هشت ژنوتیپ مختلف کنجد در جریان آزمایشی بصورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با فاکتور اصلی شوری ناشی از اختلاط آب دریای خزر با آب شهری در۳سطح(شاهد، ۶و۹ دسی­زیمنس بر متر)و فاکتور فرعی۸ ژنوتیپ کنجد(شامل ژنوتیپ بابل، دشتستان۲، اولتان، پاکستانی، tn-۷۸-۳۸۹ و tn-۷۸-۳۹۳، هلیل و ناز­تک­شاخه)در سه تکرار به صورت گلدانی در محیط گلخانه گروه اصلاح نباتات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال ۱۳۹۹ مورد بررسی قرارگرفتند. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که به ترتیب در سطح شوری۶و۹دسی زیمنس برمتر در بین هشت ژنوتیپ مختلف کنجد مورد مطالعه، رقم اولتان با بیشترین مقدار وزن خشک کل(۴۲/۸ و۲۷/۵ گرم)، محتوای پرولین برگ(۳۵/۱۰ و۱۵ میکرومول در گرم وزن تر برگ)، شاخص پایداری غشاء(۶۵/۸۲ %و۱۴/۷۴ %)، محتوای نسبی آب(۳۳/۸۱ %و۳۳/۶۹ %)، محتوای کلروفیل وکاروتنوئید برگ(بر مبنای میلی­گرم بر گرم وزن تر)کلروفیلa (۷۴/۰ و۷/۰)،کلروفیل کل(۱۲/۱و۹۵/۰)و کاروتنوئید(۴۱/۰و۴۶/۰)، فعالیت آنزیم­های آنتی­اکسیدان(برمبنای واحد آنزیم بر گرم وزن تر)سوپراکسیددیسموتاز(۲۲/۱۸ و ۰۵/۲۹ )، آسکوربات­پراکسیداز(۹/۱۴ و ۲۱/۱۹)، کاتالاز(۵۱/۱)، گایاکول­پراکسیداز (۸/۴و۴۳/۵)، غلظت پتاسیم(۶/۶ %)،شاخص نسبت غلظت سدیم به پتاسیم(۰۶/۰ % و۱۲/۰ %)و کمترین مقدار سدیم(۴۱/۰ %و۷/۰%)  قابلیت بیشتری نسبت به ارقام دیگر در تحمل تنش داشت و در مقابل رقم پاکستانی با کمترین مقدار وزن خشک کل(۱۲/۵ و ۱۴/۲گرم)، آمینواسید پرولین(۸۶/۵و۷/۶ میکرومول درگرم وزن تربرگ)، شاخص پایداری غشاء(۳۱/۶۶ % و۸۶/۵۷ %)، محتوای نسبی آب(۵۸ % و۳۳/۴۸ %)، محتوای کلروفیل وکاروتنوئید برگ(بر مبنای میلی­گرم بر گرم وزن تر)کلروفیلa (۴۶/۰و۳۷/۰)، کلروفیل کل(۶۹/۰و۵/۰) و کاروتنوئید(۲۵/۰ و۲۷/۰)فعالیت آنزیم­های آنتی­اکسیدان(برمبنای واحد آنزیم برگرم وزن تر)سوپراکسیددیسموتاز(۶۱/۱۱و۳۱/۱۰ )، آسکوربات­پراکسیداز(۶۱/۸ و۷۸/۸)، کاتالاز(۸۴/۰)، گایاکول پراکسیداز(۷۷/۱و۱۶/۲)، پتاسیم(۶۸/۳ %)، شاخص نسبت سدیم به پتاسیم (۵۹/۰ % و۱۲/۱ %) و بیشترین مقدار سدیم (۱۵/۲ % و۵۷/۲ %)  حساس­ترین رقم در تحمل تنش نسبت به ارقام دیگر بود. بر اساس صفات ارزیابی شده و پاسخ ارقام مورد بررسی به تنش شوری، اولتان بعنوان رقم متحمل و پاکستانی بعنوان رقم حساس به شوری نسبت به سایر ارقام مورد مطالعه شناسایی شدند. بنابراین می­توان این ارقام را برای استفاده در برنامه­های به­نژادی آتی جهت معرفی ارقام جدید پیشنهاد نمود.

Caspian Sea water, Proline, Oilseed, Membrane stability index, Chlorophyll, Antioxidant enzymes., پرولین, دانه روغنی, شاخص پایداری غشاء, کلروفیل, آنزیم های آنتی اکسیدان